Αλέξανδρος, πολιτισμός κλασικών χρόνων, ελληνιστικός κόσμος, ελληνιστικός πολιτισμός

 ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ

 [Ο Αλέξανδρος ανέβηκε στο θρόνο της Μακεδονίας το 336 π.Χ. Άρχισε τις προετοιμασίες για την κατάκτηση όλου του κόσμου, συνεχίζοντας το όραμα του πατέρα του. Τις εκστρατείες του τις χωρίζουμε σε τρεις φάσεις

1^η φάση: 334 – 331 π.Χ.: από Μ.Ασία ως Παλαιστίνη και Αίγυπτο. Τον δέχτηκαν οι Αιγύπτιοι ως απελευθερωτή και φαραώ. Το 331 π.Χ.

2^η φάση: 331 – 327 π.Χ.: Γαυγάμηλα (Νινευή), Βαβυλώνα, Σούσα, Περσέπολη, Πασαργάδες, Εκβάτανα, Παρθία, Υρκανία, Αρεία, Αραχωσία, Βακτριανή, Σογδιανή (σύλληψη Βήσοου, δολοφόνου του Δαρείου Γ΄)

3^η φάση: 327 – 325 π.Χ.: εκστρατεία στην Ινδική Χερσόνησο. Στόχος να φτάσει μέχρι τα πέρατα της Οικουμένης (τότε εκεί τα τοποθετούσαν). Δεν κατόρθωσε να φτάσει μέχρι το Γάγγη λόγω αντίδρασης του στρατού του.

Το 323 π.Χ. πέθανε στη Βαβυλώνα, ενώ προετοίμαζε τον περίπλου της Αραβίας.]

Με την κατάκτηση της Ανατολής ο ελληνισμός έφτασε στα πέρατα  του γνωστού τότε κόσμου.

Το έργο του μπορούμε να το δούμε σε επιμέρους τομείς:

Στρατιωτικός τομέας: διορατικός στρατηγός με μεγαλοφυή σκέψη, εφαρμόζει κατάλληλο σχεδιασμό για την αντιμετώπιση των αντιπάλων του και στις κατά μέτωπο συγκρούσεις και στις πολιορκίες πόλεων.

Πολιτικός τομέας: αποσκοπούσε στην ένωση του ασιατικού και του ελληνικού κόσμου κάτω από τη δική του ισχυρή διοίκηση. Γι’ αυτό έκανε αποδεκτές τις τοπικές συνήθειες, τις παραδόσεις, τον τρόπο άσκησης της εξουσίας κάθε λαού. Διατήρησε τις σατραπείες (πότε με Έλληνες πότε με Πέρσες σατράπες) και δημιούργησε έτσι νέα διοικητική παράδοση.

Οικονομικός τομέας: νομισματική οικονομία εγκατάλειψη θεσμού αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου. Επίσης οι σατράπες δεν είχαν πια στην ευθύνη τους την είσπραξη των φόρων ούτε τη διαχείριση του δημόσιου πλούτου. Φορολογική  μονάδα γίνεται η φορολογική περιφέρεια, η οποία περιελάμβανε περισσότερες από μία σατραπείες. Οι συγκεντρούμενοι θησαυροί μετατρέπονταν σε χρυσό νόμισμα. Με τον τρόπο αυτό επιτεύχθηκε το ενιαίο νομισματικό σύστημα στην απέραντη αυτοκρατορία.

Πολιτιστικός τομέας: διάδοση ελληνικής γλώσσας και ελληνικού πολιτισμού, υιοθέτηση πολιτιστικών στοιχείων της Ανατολής, ίδρυση νέων πόλεων (οι οποίες έγιναν εμπορικά και πνευματικά κέντρα), εξερευνήσεις περιοχών, έρευνα (γι’ αυτό πήρε μαζί του και φιλοσόφους και ερευνητές). Τα ταξίδια του γι’ αυτό χαρακτηρίστηκαν ως ένοπλη εξερεύνηση.

Τα ίχνη του στο διάβα του έμειναν ανεξίτηλα. Η παρουσία του και το έργο του αποτέλεσε τομή στην πορεία των λαών της Ανατολής και της Μεσογείου.

Λόγω του συνδυασμού των χαρακτηριστικών του, του έργου του και της λαϊκής φαντασίας ο Μ. Αλέξανδρος έγινε ένας μυθικών διαστάσεων ήρωας, ένας θρύλος.

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Ενδείξεις πολιτιστικής ανάπτυξης

Ø      Αντιλήψεις για την εργασία: περιφρόνηση από τη μια της χειρωνακτικής εργασίας και ενασχόληση των ελεύθερων πολιτών  με τα κοινά

Ø      Τρόπος διασκέδασης: ιδιωτικά συμπόσια, δημόσιες γιορτές και πανηγύρεις, θεατρικές παραστάσεις

Ø      Κοινωνικός χαρακτήρας τελετών για τη γέννηση, το γάμο, το θάνατο

Αθήνα: η πιο ανεπτυγμένη πόλη στον πολιτιστικό τομέα. Υπήρξε ο πόλος έλξης όλων των πνευματικών ανθρώπων και των καλλιτεχνών της εποχής. Ειδικά τον 5^ο αι. π.Χ.  με τα έργα του Περικλή, την τέλεση λαμπρών πανηγύρεων και πνευματικών εκδηλώσεων (Παναθήναια, Ελευσίνια, θεατρικές παραστάσεις, Διονυσιακές γιορτές)

Φιλοσοφία: κέντρο ο άνθρωπος, ερμηνεία του κόσμου με ορθολογισμό. Προσωπικότητες εξέχουσες: Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης

Ιστοριογραφία: Ηρόδοτος, Θουκυδίδης (πατέρας ιστοριογραφίας), Ξενοφών

Ποίηση τραγική: Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης//κωμωδία: Αριστοφάνης

Ρητορικός λόγος: Λυσίας, Ισοκράτης, Δημοσθένης

Επιστήμες: μαθηματικά, αστρονομία (Μέτων ο Αθηναίος), χωροταξική οργάνωση των πόλεων με αρχιτεκτονικό σχέδιο (Ιππόδαμος από Μίλητο), ιατρική (Ιπποκράτης από την Κω), αρχιτέκτονες γνωστοί Αθηναίοι που επιμελήθηκαν  τα μεγάλα έργα: Ικτίνος, Καλλικράτης

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

1.                              Η διάσπαση του κράτους του Μ.Αλεξάνδρου

Αμέσως μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου τίθεται θέμα διαδοχής, αφού δεν υπήρχε διάδοχος και νόμιμος και ικανός. Αρχικά προκρίνεται η λύση της συμβασιλείας των Φιλίππου Αρριδαίου (Φιλίππου Γ΄), ο οποίος είχε και θέματα φυσικής αδυναμίας, και του αναμενόμενου γιου του Μ. Αλέξανδρου από τη γυναίκα του Ρωξάνη (Αλεξάνδρου Δ΄).  Απέτυχαν να κρατήσουν την εξουσία αμφότεροι.

Εξεγέρσεις και απελευθερωτικοί αγώνες:  οι Αθηναίοι και οι Αιτωλοί έκαναν κίνηση κατά των Μακεδόνων  υποκινούμενη από τους Αθηναίους ρήτορες Υπερείδη και Δημοσθένη.

Συνέπειες επικράτησης Μακεδόνων:

Ø                  Η αθηναϊκή δημοκρατία γίνεται ολιγαρχία, καταβάλλεται χρηματική αποζημίωση στους Μακεδόνες και εγκατάσταση μακεδονικής φρουράς στη Μουνιχία.

Ø                  Δολοφονία Υπερείδη, αυτοκτονία Δημοσθένους

Ø                  Στις πόλεις της Πελοποννήσου εγκατάσταση μακεδονικής φρουράς

Ø                  Οι Αιτωλοί έμειναν ατιμώρητοι, γιατί οι Μακεδόνες κλήθηκαν στην Ασία για την κατανομή της εξουσίας

Ανατολή: εξεγέρσεις γηγενών και Ελλήνων στη Βακτριανή. Καταστολή από τον Πείθωνα.

Συγκρούσεις διαδόχων: οι στρατηγοί του για 20 χρόνια βρίσκονται  σε διαμάχη.

1^η φάση: 321-301 π.Χ.: Δολοφονίες νομίμων διαδόχων (Τριπαράδεισος Συρίας και Ιψός) και επικρατέστερων στρατηγών.

2^η φάση: δημιουργία 4 βασιλείων: α) Αιγύπτου Πτολεμαίος β) Συρίας Σέλευκος γ) Μακεδονίας Κάσσανδρος δ) Θράκης Λυσίμαχος.

3^η φάση: Συγκρούεται το βασίλειο της Συρίας με το βασίλειο της Μακεδονίας και τελικά επικρατεί ο Σέλευκος (Συρία).

2.                              Χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου

1.                          οικονομικά: ενιαίο οικονομικό σύστημα: κοινό νομισματικό σύστημα, κοινή δημοσιονομική πολιτική, κοινός τρόπος συναλλαγών. Γη και παραγωγή: βασιλείς, εμπόριο: μεταξύ βασιλείων με ελληνικά νομίσματα∙ εξέλειψαν τα περσικά. Δημιουργία τραπεζών. Χρησιμοποίηση επιταγών.

2.                          κοινωνικά: δημιουργία αστικής τάξης αποτελούμενη από εμπόρους, τραπεζίτες, βασιλικούς υπαλλήλους (Έλληνες και ελληνίζοντες γηγενείς). Ανάπτυξη δουλείας για κάλυψη εργασιών

3.                          πολιτικά: πολίτευμα η απόλυτη μοναρχία. Ο απόλυτος μονάρχης συγκεντρώνει στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες. Γύρω του έχει επιτελείο Ελλήνων και λίγων εξελληνισμένων γηγενών. Ο πολίτης δεν έχει ρόλο ενεργό. Ως εκ τούτου λειτουργεί ατομικιστικά.

Κέντρα διοικητικά, οικονομικά, πολιτικά της  Ανατολής: Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, Πέργαμος.

Αυτόνομες πόλεις κράτη ελλαδικού χώρου: Αθήνα, Σπάρτη, Ρόδος, Δήλος.

Για να διατηρήσουν την αυτονομία τους οργανώθηκαν σε ομοσπονδίες:

α) Αιτωλική συμπολιτεία   β) Αχαϊκή συμπολιτεία.

Βασίλεια Ανατολής: η διακυβέρνηση στην Ανατολή είχε τα εξής χαρακτηριστικά:

-          Ο βασιλιάς είναι ο απόλυτος κυρίαρχος σε υπηκόους διαφορετικών εθνοτήτων.

-          Δεχόταν θεϊκές τιμές.

-          Προσωπική βασιλεία

1.Βασίλειο Αιγύπτου: Πτολεμαίος (στρατηγός Μ.Αλεξάνδρου)

Εδάφη: Αίγυπτος, Λιβύη (Κυρηναϊκή), Κύπρος, ενίοτε Ν.Συρία

Αλεξάνδρεια: μεγαλύτερο εμπορικό λιμάνι της Μεσογείου και πνευματικό κέντρο της εποχής

3 αιώνες υπό την εξουσία των Πτολεμαίων. Το 31 π.Χ. ρωμαϊκή κατάκτηση

2.Βασίλειο Συρίας: Σέλευκος (στρατηγός Μ.Αλεξάνδρου)

Εδάφη: Από Ινδό ποταμό ως Μεσόγειο και από Καύκασο και Κασπία θάλασσα ως τον Περσικό κόλπο και την Αραβία.

Πρωτεύουσα: αρχικά η Σελεύκεια, έπειτα η Αντιόχεια (Μεσόγειος). Παρήκμασε το 2^ο αι. π.Χ.

Βασίλεια  ελλαδικού χώρου: η διακυβέρνηση στον ελλαδικό χώρο είχε τα εξής χαρακτηριστικά:

-          Φυλετική οργάνωση του κράτους. Εκλογή του βασιλιά από συνέλευση στρατιωτών και πλαισίωσή του από ευγενείς.

-          Ο θεσμός της βασιλείας προσδίδει «εθνικό» χαρακτήρα.

1.      βασίλειο Μακεδονίας:

Εδάφη: Μακεδονία, Θεσσαλία και περιοχές της Νότιας Ελλάδας

Πολιτισμική ομοιογένεια – οργάνωση φυλετική

Κάσσανδρος, Δημήτριος Πολιορκητής.

Επιδρομές από Γαλάτες – Εκδίωξή τους από Αντίγονο Γονατά.

2.      Βασίλειο Ηπείρου:

Μετριοπαθής βασιλεία, αφού περιοριζόταν από έναν ανώτατο άρχοντα εκλεγμένο από το λαό.

Κάτοικοι: Μολοσσοί (από αυτούς καταγόταν η Ολυμπιάδα)

Μεγαλύτερη ακμή επί Πύρρου.

Παρακμή στο 1^ο τέταρτο του 3^ου αιώνα (272 π.X.)

Ελληνιστικά χρόνια

Οι πόλεις – κράτη

Αυτή την περίοδο παρακμάζουν και μετασχηματίζονται με τους εξής τρόπους:

1.      απορρόφηση από ελληνιστικά βασίλεια

2.      συγκρότηση ομοσπονδιακών κρατών (συμπολιτείες, π.χ. η Σπάρτη έγινε μέλος της Αχαϊκής συμπολιτείας προς τις αρχές του 2^ου π.Χ. αιώνα)

3.      διατήρηση αυτονομίας λόγω εύνοιας των μοναρχών. Για παράδειγμα, η Αθήνα είχε αυτονομία ως το 86 π.Χ., οπότε και κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους, η Ρόδος λόγω ισχυρής οικονομίας και εμπορίου επιβιώνει, με φανερά, ωστόσο, σημάδια παρακμής ως το 43 π.Χ. (κατάκτηση από Ρωμαίους), η Δήλος επειδή ήταν οικονομικό κέντρο της εποχής και μάλιστα ο σπουδαιότερος σταθμός διαμετακομιστικού εμπορίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Το 167 π.Χ. έρχεται και στη Δήλο η ρωμαϊκή κατάκτηση, όμως παραμένει ελεύθερο λιμάνι που, όποιοι κι αν αναδεικνύονται ισχυροί, είναι οπωσδήποτε κάτω από την εποπτεία της Ρώμης.

Συμπολιτείες: σχήμα πολιτειακό που χρησιμοποίησαν κυρίως οι Αιτωλοί και οι Αχαϊκές πόλεις της Πελοποννήσου.

Α) Αιτωλική συμπολιτεία: Ξεκίνησε ως «Κοινό των Αιτωλών», όμως μετά την απόκρουση των Γαλατών και την ανάληψη προστασίας των Δελφών γίνεται σπουδαίο κα εξελίσσεται σε Αιτωλική συμπολιτεία.

Δημοκρατική οργάνωση, κοινό νόμισμα, κοινά μέτρα και σταθμά

Τον 3^ο αι. π.Χ. συμπεριλαμβάνει όλες τις πόλεις της κεντρικής Ελλάδος.

Β) Αχαϊκή συμπολιτεία: Αρχικά ενώνονται κάποιες πόλεις της Αχαΐας και στη συνέχεια σχεδόν όλη η Πελοπόννησος.

Πολιτειακά: δημοκρατικά και ολιγαρχικά στοιχεία.

Έπαιξε σημαντικό ρόλο στον ελλαδικό χώρο όταν ηγέτες της ήταν ο Άρατος και ο Φιλοποίμην

Το 146 π.Χ. υποκύπτει μετά από αντίσταση στη Ρώμη.

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

1.    Ελληνιστικά  πνευματικά κέντρα

Αλεξάνδρεια: 331 π.Χ.  από τον Αλέξανδρο

Οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο. Κάτοικοι: Έλληνες, Αιγύπτιοι, Εβραίοι.

Φάρος: στο νησί αυτό, που ήταν στην είσοδο του λιμένος της πόλης, χτίστηκε ένα από τα επτά θαύματα της Αρχαιότητας: ένας πολύ ψηλός πύργος με φανό στην κορυφή για να καθοδηγεί προς το λιμάνι τα πλοία που έφταναν νύχτα στην Αλεξάνδρεια.

Μουσείο: κτίσμα αφιερωμένο στις Μούσες, χώρος συνάθροισης πνευματικών ανθρώπων.

Βιβλιοθήκη: εκεί εργάζονταν  φιλόλογοι γραμματικοί που κατέγραφαν και σχολίαζαν κείμενα αρχαίων συγγραφέων (περίπου μισό εκατομμύριο χειρόγραφα)

Αντιόχεια: 300 π.Χ. από το Σέλευκο.

Διηρημένη σε 4 συνοικισμούς (γι’ αυτό και ονομαζόταν και Τετράπολις) όλοι τειχισμένοι χωριστά και όλοι μαζί. Είχε λαμπρά οικοδομήματα. Κάτοικοι: Μακεδόνες, Κρήτες, Κύπριοι αρχικά και στη συνέχεια και πληθυσμοί από ασιατικά κράτη.

Πέργαμος: πρωτεύουσα του κράτους των Ατταλιδών. Χτισμένη πάνω σε οχυρωμένη ακρόπολη. Διαρθρωνόταν σε 3 εξώστες (εικόνα σελ. 142). Είχε βιβλιοθήκη με 200.000  χειρόγραφα. Λόγω έλλειψης παπύρου επινόησαν την περγαμηνή, γραφική ύλη από έμβρυο κατσίκας. Επίσης εκεί δημιουργήθηκε το  πρώτο Μουσείο, με τρόπο λειτουργίας ανάλογο με των σύγχρονων μουσείων.

2.     Γλώσσα

Η γλώσσα αυτή την εποχή είναι η ελληνιστική κοινή ή κοινή. Συγχωνεύτηκαν οι ελληνικές διάλεκτοι και  απλοποιήθηκε η γλώσσα σε όλη την επικράτεια. Έτσι μπόρεσε να επικρατήσει ενιαίο σύστημα γραπτής και προφορικής επικοινωνίας.

3.     Θρησκεία

Ανάμειξη θρησκευτικών πεποιθήσεων – εμφάνιση νέων λατρειών. Υπήρξε δηλαδή τεχνητή συνένωση ποικίλων θρησκευτικών δοξασιών και διαμόρφωση νέων λατρειών (θρησκευτικός συγκρητισμός)

4.     Γράμματα

Η αφθονία παπύρου και περγαμηνής οδήγησε στη μαζική παραγωγή βιβλίων. Δύο μεγάλα πνευματικά κέντρα αυτή την περίοδο: Αλεξάνδρεια και Πέργαμος.

Όχι πρωτότυπη η παραγωγή έργων, όμως, αφού οι περισσότεροι είναι μιμητές των αρχαίων κλασικών. Αλλά, είναι και η περίοδος που εμφανίζονται οι πρώτοι φιλόλογοι (γραμματικοί) και σχολιάζουν έργα της κλασικής περιόδου.

Ποίηση: οι περισσότεροι ποιητές μιμούνται αρχαίους ή έχουν το ρόλο του πληρωμένου κόλακα. Ξεχωρίζει ο Θεόφραστος που εισήγαγε ένα νέο είδος, τη βουκολική ποίηση, με τα «Ειδύλλιά» του. Καινούριο ποιητικό είδος και οι Μίμοι του Ηρώνδα (σατιρικό). Επίσης, καλλιεργείται το επίγραμμα και η νέα κωμωδία (Μένανδρος).

Ιστοριογραφία: ο πιο αξιόλογος ιστοριογράφος της εποχής Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης.

Φιλοσοφία: η Αθήνα παραμένει πνευματικό κέντρο.

Σε 4 κέντρα διδάσκεται η φιλοσοφία: Ακαδημία του Πλάτωνα, Λύκειο του Αριστοτέλη, Ποικίλη Στοά, όπου δίδασκε ο Ζήνων (στωική φιλοσοφία: διακήρυσσε την ολιγάρκεια και την εγκράτεια, γιατί η ευτυχία δεν συνδέεται με τα επίγεια) και, τέλος, στον Κήπο (ειδυλλιακή περιοχή των Αθηνών) δίδασκε ο Επίκουρος (η γνώση της φύσης βοηθά τον άνθρωπο να απαλλαγεί από το φόβο, να εξασφαλίσει ψυχική ηρεμία, για να οδηγηθεί και στην ευτυχία)

5.     Επιστήμες

Γεωγραφία (βοήθησε το ότι το ταξίδι του Μ. Αλεξάνδρου ήταν ένοπλη εξερεύνηση):

Νέαρχος (στρατηγός Μ.Αλεξάνδρου), Πυθέας ο Μασσαλιώτης, Ερατοσθένης.

Αστρονομία:  Αρίσταρχος ο Σάμιος (η γη σφαιρική και περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της και τον ήλιο)

Μαθηματικά: Ευκλείδης  στην Αλεξάνδρεια («Στοιχεία»- το πιο διαβασμένο βιβλίο μετά την Αγία Γραφή)

Φυσικές Επιστήμες: Αρχιμήδης

Φυσιογνωστικές επιστήμες:

Βιολογία (Ηρόφιλος)

Συστηματοποίηση ιατρικών γνώσεων :Γαληνός

6.     Τέχνες

Καλλιτεχνικά κέντρα: Ρόδος και Πέργαμος (είχαν και τοπικές καλλιτεχνικές σχολές)

Αρχιτεκτονική: περιορίστηκαν οι ναϊκές κατασκευές – κτήρια που προέβαλλαν το μεγαλείο των ηγεμόνων – κτήρια που εξυπηρετούσαν πρακτικούς σκοπούς (ανάκτορα, αγορές, γυμνάσια, στοές)- μεγάλες και πολυτελείς οικίες.

Πλαστική: τα αγάλματα αυτής της περιόδου αποκτούν κίνηση, έκφραση πόνου, πάθους κ.ά. Σημαντικότερα είναι το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα, η Νίκη της Σαμοθράκης, το σύμπλεγμα της Αφροδίτης και του Πάνα, τα γλυπτά του βωμού του Διός στην Πέργαμο.

Ζωγραφική: ψηφιδωτά εξαιρετικά αυτή την περίοδο.

Μικροτεχνουργήματα: αγγεία χρυσά και αργυρά, κοσμήματα, χρυσά στεφάνια κτλ, φτιαγμένα με εξαιρετική δεξιοτεχνία.

Φυσητή υαλουργία