Σχεδιαγράμματα 3ου κεφαλαίου Ιστορία Γενικής Γ΄ λυκείου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ

Ο Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ

1. Οι ανταγωνισμοί των μεγάλων δυνάμεων (1870-1914)

α. Εθνικοί ανταγωνισμοί.

•                      Σεράγεβο (15/28 Ιουν. 1914). Δολοφονία Αψβούργου Αρχιδούκα Φραγκίσκου -
Φερδινάνδου (από τον Σέρβο φοιτητή Γαβρίλο Πρίντσιπ - συμμετείχαν και άλλοι εθνικιστές νέοι).

•                      Αύγ. 1914. Η Ευρώπη στην μεγαλύτερη πολεμική περιπέτεια (με ανακούφιση!).

•                      Πόλεμος = λύτρωση από πεζή καθημερινότητα, ευκαιρία για ηρωισμούς και διακρίσεις!

•                      Γερμανοί στρατιωτικοί: ευκαιρία για απαλλαγή από περικύκλωση Γαλλίας και Ρωσίας.

•                      Ηγεσία βρετανικού ναυτικού: τέρμα στις προσπάθειες Γερμανών για αξιόλογο ναυτικό.

•                      Γάλλοι στρατιωτικοί: εκδίκηση για ταπείνωση Γαλλίας από Γερμανία (1870).

•                      Αυστριακοί: μάθημα στη Σερβία, επίλυση προβλήματος εθνοτήτων Αυτοκρατορίας.

•                      Υποτελείς στους Αυστριακούς και Μαγυάρους λαοί (Τσέχοι, Πολωνοί, Σλοβάκοι, Νοτιοσλάβοι): ίδιο πρόβλημα - αντίθετες επιδιώξεις.

•                      Λαοί ΝΑ Ευρώπης: επίλυση προβλημάτων εις βάρος Οθωμ. Αυτοκρατορίας ή γειτόνων - κατοχύρωση εδαφικών κερδών (Έλληνες, Σέρβοι, Μαυροβούνιοι) ή αναθεώρηση
προσφάτων μη ευνοϊκών συνθηκών (Τούρκοι, Βούλγαροι).

β. Συγκρουόμενα συμφέροντα.

•                      Μια δολοφονία οδήγησε σε ευρωπαϊκό πόλεμο = βασική αδυναμία ευρωπαϊκής κοινωνίας στην οργάνωση διακρατικών σχέσεων και πολεμικών μηχανισμών.

•                      Παγκόσμια συμφέροντα μεγάλων δυνάμεων + δύο συνασπισμοί Ο γενίκευση κρίσεων.

•                      Τριπλή Συμμαχία (Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία).

•                      Τριπλή Συνεννόηση (Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία).

•                      Άπω Ανατολή (1895-1900 και 1904-1905), Μαρόκο (1905 και 1911), ΝΑ Ευρώπη (1908 και 1912-1913), ευρωπαϊκές δυνάμεις στα πρόθυρα πολέμου.

•                      Ραγδαία εκβιομηχάνιση + οικονομική ανάπτυξη + αστυφιλία Ο αλλαγή δομών κοινωνίας, αποδέσμευση από παραδοσιακούς περιορισμούς και αναστολές

Ο δημιουργία αποσταθεροποιητικών παραγόντων (γενική ανησυχία, ανατρεπτικές οργα-
νώσεις, κινήματα, εκδηλώσεις βίας).

•                      Τέτοια φαινόμενα συνηθισμένα στην περιφέρεια της Ευρώπης (Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Βαλκανικές χώρες και ανατολική Ευρώπη).

γ. Οι ευρωπαικές συμμαχίες και η πολεμική δυναμική τους.

•                      Καμία μεγάλη δύναμη:

1)                   Δεν επιθυμούσε γενικό πόλεμο.

2)                   Δεν ανέμενε πόλεμο μεγάλης κλίμακας και διάρκειας.

3)                   Δεν ήταν διατεθειμένη να φανεί διαλλακτική, μην ερμηνευτεί ως αδυναμία.

4)                   Δεν μπορούσε να πάρει ευθύνη αναβολής κινητοποιήσεως ή τερματισμού της.

•                      Αυστρία για περιφρούρηση ενότητας και γοήτρου της : επιβολή θέλησής της στη Σερβία.

•                      Ρωσία αδυνατούσε να εγκαταλείψει Σερβία.

•                      Γερμανία υποχρεωμένη να βοηθήσει στρατιωτικά την Αυστρία.

•                      Γαλλία υποχρεωμένη να βοηθήσει στρατιωτικά τη Ρωσία.

•                      Βρετανία αναγκασμένη να επέμβει υπέρ Γαλλίας, Ρωσίας και Βελγίου.

•                      Κινητοποίηση πολεμικών μηχανισμών με σπουδή.

→ Πρώτη κινητοποίησε δυνάμεις της η Ρωσία (λόγω μεγάλων αποστάσεων).

→ Ακολούθησαν Γερμανία και Αυστρία.

→ Κατόπιν η Γαλλία και τελευταία η Βρετανία.

•                      Ιταλία παρέμεινε ουδέτερη.

•                      Μεγάλος Πόλεμος = παράλογη συνέπεια λογικών μέτρων.

2. Η διεξαγωγή και η έκβαση του πολέμου (1914-1918)

α. Το δυτικό μέτωπο.

•                      Δυτικό μέτωπο(από Μάγχη ως γαλλοελβετικά σύνορα).

•                      Γερμανία στρέφεται κατά Γαλλίας μέσω ουδέτερου Βελγίου. Βέλγιο αντιστέκεται σθεναρά, αλλά ηττάται. Γάλλοι υποχωρούν ως ποταμό Μάρνη, όπου αναχαιτίζουν γερμανική προέλαση.

•                      4 χρόνια πόλεμος χαρακωμάτων, στάσιμος και μονότονος :  Τάφος άνθους Γερμανίας,  Γαλλίας και Βρετανίας.

β. Το ανατολικό μέτωπο.

•                      Γερμανοί και Αυστριακοί εναντίον Ρώσων. Εναλλαγή νικητών, τεράστιες απώλειες σε άνδρες και πολεμικό υλικό. Ανακωχή 1917.

•                      Χρήση τεχνολογίας (ευρεία χρήση πολυβόλου και πυροβόλου), δηλητηριωδών αερίων (1915) και άρματος μάχης (1916).

•                      Προσαρμογή στον πόλεμο χαρακωμάτων της χειροβομβίδας και του ολμοβόλου.

•                      Χρήση αυτοκινήτου και αεροπλάνου.
γ. Ο Πόλεμος γίνεται Παγκόσμιος.

•                      Πόλεμος παγκόσμιος. Προσπάθεια προσεταιρισμού ουδετέρων χωρών.

•                      Σταδιακή προσχώρηση ουδετέρων χωρών στο ένα από τα δύο στρατόπεδα.

•                      Κίνητρα ή ανταλλάγματα (π.χ. Ιαπωνία στην Τριπλή Συνεννόηση).

•                      Οθωμανική Αυτοκρατορία στις Κεντρικές Δυνάμεις (Νοέμ.1914) : Διευκόλυνε έξοδο και άλλων χωρών.

•                      Ιταλία εγκαταλείπει παλαιούς συμμάχους (Γερμανία και Αυστρία) και προσχωρεί στην Τριπλή Συνεννόηση (Αντάντ).

•                      Βουλγαρία στις Κεντρικές Δυνάμεις (για διεκδικήσεις από Σερβία και Ελλάδα).

•                      Ήττα Σερβίας από Αυστρία και Βουλγαρία. Σερβικός στρατός στην Ελλάδα.

•                      Αποτυχία Βρετανών στην Καλλίπολη για εκπόρθηση Στενών Ελλησπόντου.

•                      Πεισματώδης και εξουθενωτικός πόλεμος στη θάλασσα.

•                      Πρώτη φορά οι Γερμανοί χρησιμοποιούν υποβρύχια.

•                      1917. Ιδιαίτερης σημασίας γεγονότα:

1)                   Άνοδος Κλεμανσώ στην εξουσία Γαλλίας,

2)                   Έξοδος Η.Π.Α. στον πόλεμο,

3)                   Ρωσική Επανάσταση.

δ. Το μακεδονικό μέτωπο και το τέλος του πολέμου.

•                      Διεξάγεται στα βόρεια της ελληνικής Μακεδονίας.

•                      Δυτικοί Σύμμαχοι (Άγγλοι, Γάλλοι) εναντίον Γερμανών, Αυστριακών και Βουλγάρων
συμμάχων τους.

•                      Φθινόπωρο 1918. Ήττα και συνθηκολόγηση Βουλγαρίας και Τουρκίας.

•                      11 Νοεμβρίου 1918. Υπογραφή ανακωχής.
ε. Οι συνέπειες του πολέμου.

•                      Πόλεμος πρωτόγνωρος για την Ευρώπη και τον κόσμο.

•                      Έλαβαν μέρος 65 εκατ. άνδρες.

•                      Εκατομμύρια στρατιώτες πολέμησαν και θυσιάστηκαν μάταια.

•                      Σκοτώθηκαν πάνω από 10 εκατομ.

•                      Τραυματίστηκαν 20 εκατομ., πολλά θύματα μεταξύ αμάχων.
Θύματα:

→  Γάλλοι πάνω από 3,3 εκατ.,

→ Γερμανοί 2,5 εκατ.

→ Βρετανοί πάνω από 1 εκατ. (στη Φλάνδρα, από Ιούλιο ως Οκτώβριο 1917Ο
400.000 Βρετανοί νεκροί για λίγα χιλιόμετρα λασπότοπου).

•                      Πόλεμος θεωρήθηκε απρόσωπη και ανεξήγητη θεομηνία.

•                      Πρώτη φορά τόσα εκατομμύρια νεκροί σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα.

•                      Πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν ως όπλο δηλητηριώδη αέρια.

•                      Δήλωση προέδρου ΗΠΑ Ουίλσον (14 σημεία).

•                      Τεράστιο οικονομικό κόστος πολέμου.

•                      Εδαφικές υποσχέσεις και δάνεια:

1)                   Περιέπλεξαν διακρατικές σχέσεις και αύξησαν ξένες επιρροές και επεμβάσεις.

2)                   Υποβίβασαν επίπεδο διεθνών σχέσεων.

3)                   Για προσεταιρισμό Ιταλίας και Ελλάδας, ανέφικτες παραχωρήσεις εις βάρος Αυστρίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

4)                   Ανικανοποίητες προσδοκίες Ιταλών εξέθρεψαν φασισμό.

5)                   Υποσχέσεις Συμμάχων συνέβαλαν στον εθνικό διχασμό και τη Μικρασιατική κατα-
στροφή.

6)                   Ανάλογες επιδράσεις συγκρουόμενων συμμαχικών υποσχέσεων σε Άραβες και Εβραίους.

7)                   Βρετανία - Γαλλία υποστηρίζουν επανάσταση - εθνική αποκατάσταση Αράβων και υπόσχονται (Βρετανία 1917) ίδρυση εθνικού κράτους Εβραίων.

3. Η Ελλάδα στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο

α. Οι εκκρεμότητες της Συνθήκης του Βουκουρεστίου.

• Σε εκκρεμότητα σύνορα Ελλάδας με υπό σύσταση Αλβανικό κράτος.
• Με Πρωτόκολλο Φλωρεντίας (4/17 Δεκ. 1913) δίνονται στην Αλβανία περιοχές με
  πλειονότητα Ελλήνων κατοίκων (Χιμάρα, Άγιοι Σαράντα, Αργυρόκαστρο, Κορυτσά).
• Ρύθμιση υπαγορευμένη από Ιταλία και Αυστρία.

·         •Διακοίνωση Δυνάμεων (Φεβρ.1914): όρος για αναγνώριση ελληνικής κυριαρχίας στα νησιά Αιγαίου η έγκαιρη εκκένωση Βορείου Ηπείρου από Ελληνικό Στρατό.

• Ελλάδα αποδέχεται - Έλληνες Β. Ηπείρου κηρύσσουν αυτονομία περιοχής.
  •Ζήτημα νησιών Ανατολικού Αιγαίου σε εκκρεμότητα.

β. Η στάση της Ελλάδας κατά την κήρυξη του πολέμου και η διαφωνία Κωνσταντίνου-
Βενιζέλου.

•                      Ελλάδα, σύμφωνα με Ελληνοσερβική Συνθήκη 1913, όφειλε να βοηθήσει τη Σερβία.

•                      Διαφωνούν: βασιλιάς Κωνσταντίνος, υπουργός Εξωτερικών Γ. Στρέιτ και Γενικό Επιτελείο (Ι. Μεταξάς), επειδή:

1)                   Θεωρούν στιγμή ακατάλληλη (ανάγκη ανασυγκρότησης χώρας για ενσωμάτωση εκτεταμένων απελευθερωθέντων εδαφών),

2)                   Ανησυχούν για εδαφική ακεραιότητα Ελλάδας σε περίπτωση εμπλοκής στον πόλεμο (Βουλγαρία και Τουρκία καραδοκούν).

•                      Πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος κρίνει ότι Ελλάδα δεν πρέπει να συνδέσει τύχη της με Αυστρία και Γερμανία υποστηρικτές Βουλγαρίας και Τουρκίας.

•                      Εκτιμά ότι γεωπολιτική θέση χώρας την αναγκάζει να είναι σύμμαχος με Αγγλία που ελέγχει θαλάσσιες επικοινωνίες.

•                      Θέση Ελλάδας επιδεινώνουν πιέσεις Γερμανίας για ουδετερότητα και διακοπή διαπραγματεύσεων για νησιά Αιγαίου από Τουρκία.

•                      Κίνδυνος ελληνικών συμφερόντων από προσέγγιση Αντάντ προς Βουλγαρία.

•                      Κίνδυνος ελληνικής ακεραιότητας από προσχώρηση Τουρκίας στην Τριπλή Συμμαχία.

•                      Βενιζέλος επείσθη ότι συμμετοχή Ελλάδας στις επιχειρήσεις Αγγλογάλλων για την εκπόρθηση Στενών (Ιαν. 1915) είναι αναγκαία.

γ. Ο Εθνικός Διχασμός.

•                      21 Φεβρ. 1915. Παραίτηση Βενιζέλου λόγω διαφωνίας με Κωνσταντίνο.

•                      24 Φεβρ. Κυβέρνηση Δημ. Γούναρη.

•                      Αρχή μακράς περιόδου πολιτικής και συνταγματικής ανωμαλίας και περιπετειών (Εποχή "Εθνικού Διχασμού").

•                      Νίκη Βενιζέλου στις εκλογές 31ης Μαΐου 1915. Εξωθείται πάλι σε παραίτηση.

•                      Επιδείνωση θέσης Ελλάδας από είσοδο Βουλγαρίας στον πόλεμο με Τριπλή Συμμαχία.

•                      Μυστικές συνεννοήσεις Κωνσταντίνου με Γερμανία.

•                      Ελληνική πολιτική εμφανίζεται ως αλλοπρόσαλλη και σχέσεις με Γαλλία και Αγγλία διαταράσσονται.

•                      5 Οκτ. 1915. Νέα παραίτηση Ελ. Βενιζέλου.

•                      6 Δεκ. 1915. Νέες εκλογές. Αποχή βενιζελικών.

•                      Βενιζέλος καταγγέλλει βασιλιά για ωμή παραβίαση Συντάγματος και θεωρεί αντισυνταγματική τη Βουλή.

•                      10 Ιαν. 1916. Αγγλογάλλοι καταλαμβάνουν Κέρκυρα για φιλοξενία Σερβικού Στρατού.

•                      Ως εκθρόνιση Κωνσταντίνου 1917 ουσιαστικά κυβερνούν ο βασιλιάς και οι σύμβουλοί του
δ. Το κίνημα της "Εθνικής Άμυνας" και τα "Νοεμβριανά".

•                      14 Μαΐου 1916. Βούλγαροι καταλαμβάνουν οχυρό Ρούπελ και Στενά Σιδηροκάστρου.

•                      Βενιζέλος καταγγέλλει Κωνσταντίνο και κυβέρνηση για αδυναμία προστασίας χώρας.

•                      Γαλλία και Αγγλία με στόλους τους αποκλείουν ελληνικά παράλια και απαιτούν:

1)                   αποστράτευση ενόπλων δυνάμεων της χώρας,

2)                   άμεση αντικατάσταση φιλοβασιλικής κυβέρνησης,

3)                   διάλυση Βουλής και προκήρυξη νέων εκλογών.

•                      Διαίρεση Ελλήνων:

→ βασιλικοί ή αντιβενιζελικοί διαθέτουν "Επιστράτους".
→  βενιζελικοί τους "Αμυνίτες" της Θεσσαλονίκης.
→  Επικράτεια βασιλικών "Παλαιά Ελλάδα" (Αθήνα).
→  Επικράτεια βενιζελικών "Νέες Χώρες" (Θεσσαλονίκη).

•                      Θέρος 1916. Βουλγαρικές δυνάμεις εισβάλλουν στην Ανατολική Μακεδονία.

•                      Διωγμοί Ελλήνων από Βουλγάρους (σκοπός εκβουλγαρισμός Αν. Μακεδονίας).

•                      Προσπάθειες αναχαίτισης διωγμών από Συμμάχους και Γερμανούς απέτυχαν.

•                      16/29 Αυγ. 1916, Θεσσαλονίκη. Κίνημα Εθνικής Άμυνας με υποστήριξη Γάλλου στρατηγού Σαράιγ.

•                      29 Αυγ. 1916. Συμφωνία παραδόσεως Δ' Σώματος Στρατού στους Γερμανούς.

Μεταφορά του στο Γκαίρλιτς της Σιλεσίας (Γερμανία).

•                      26 Σεπ.1916: Βενιζέλος σχηματίζει προσωρινή κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη

(Τριανδρία: Ελ. Βενιζέλος, Παν. Δαγκλής, Π. Κουντουριώτης) και επισπεύδει έξοδο Ελλάδος στον πόλεμο με πλευρά Αντάντ.

•                      Εκπρόσωποι Γαλλίας και Αγγλίας εγείρουν αξιώσεις από κυβέρνηση Αθηνών.

•                      18 Νοεμ. 1916. Αιματηρές συγκρούσεις στρατού Αθηνών και γαλλικών αγημάτων
("Νοεμβριανά").

ε. Η εκθρόνιση του Κωνσταντίνου και η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο.

•                      10 Νοεμ. 1916. Τριανδρία κηρύσσει πόλεμο εναντίον Βουλγαρίας και Γερμανίας.

•                      19 Νοεμ. 1916. Συγκρούσεις και διώξεις βενιζελικών από "Επίστρατους" Μεταξά.

•                      Σκλήρυνση θέσης Γαλλίας έναντι Κωνσταντίνου.

•                      Απογοήτευση μεγαλομανών Σέρβων και Ιταλών, επειδή ανατρέπονταν σχέδιά τους.

•                      Γαλλία, σε συνεννόηση με Αγγλία και Ιταλία, εκθρονίζει Κωνσταντίνο.

•                      29 Μαΐου 1917. Ο Κων/νος εγκαταλείπει χώρα· δεν παραιτείται από δικαιώματά του.

•                      30 Μαΐου 1917. Βασιλιάς Ελλάδος ο δευτερότοκος γιος του Αλέξανδρος.

•                      13 Ιουν. 1917. Ο Βενιζέλος επανέρχεται στην Αθήνα. Κυβέρνηση με "Βουλή Λαζάρων''.

•                      17 Ιουν. 1917. Ελλάδα εισέρχεται επισήμως στον πόλεμο.

•                      Ελλάδα παραμένει βαθύτατα διχασμένη.

•                      Επιχειρήσεις Ελληνικού Στρατού εναντίον Γερμανο-Βουλγάρων:

1)                   22 Απρ. 1917. Κατάληψη από ΙΙΙ/1 Συντάγματος (δκτής λοχαγός Γ. Κονδύλης) οχυρού λόφου Σεμέν ντε Φερ, 3 χλμ. νοτίως Ειδομένης.

2)                   1 Μαΐου 1917. Κατάληψη αμυντικής τοποθεσίας Ραβινέ, ανατολικά Σκρα.

3)                   17 Μαΐου 1918. Μάχη Σκρα και μεγαλειώδης νίκη Ελληνικού Στρατού.

4)                   1 Σεπ. 1918. Γενίκευση επιθέσεως Ελληνικού Στρατού.

5)                   6 Σεπ. 1918. Μάχη Δοϊράνης. Συμμετοχή Μεραρχιών Σερρών και Κρήτης, 3ου Σ. Ιππικού.

•Ήττα Βουλγαρίας και άνευ όρων συνθηκολόγησή της (16 Σεπ. 1918).

•                      Ανακαταλήψεις Σερρών (21 Σεπ.), Καβάλας (23 Σεπ.) και Δράμας (27 Σεπ. 1918).

•                      17/30 Οκτ. 1918. Ανακωχή Μούδρου με Τουρκία.

•                      3 και 11 Νοεμ. 1918 (νέο ημερολόγιο.). Συνθηκολόγηση Αυστρίας και Γερμανίας αντιστοίχως.

•                      Επιτυχίες κυβερνήσεως Βενιζέλου:

1)                   Σχηματισμός αξιόμαχων μονάδων από συντρίμμια.

2)                   Διάκριση Ελληνικού στρατού στο Μακεδονικό Μέτωπο.

3)                   Αποφασιστική συμβολή στη νίκη Συμμάχων.

4)                   Αποκατάσταση τραυματισμένου κύρους ενόπλων δυνάμεων.

5)                   Δυνατή συμμετοχή Ελλάδος στο τραπέζι διαπραγματεύσεων μεταξύ νικητών.

4. To Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων (1919-1920)

α. Εισαγωγικά.

•                      Συνέδριο ειρήνης Παρισίων. Παρακάθονται μόνο οι νικητές.

•                      Στόχοι:

1)                   ρύθμιση γερμανικού ζητήματος,

2)                   χάραξη εκ νέου του χάρτη Ευρώπης και Εγγύς Ανατολής.

•                      Κύρια χαρακτηριστικά ρυθμίσεων: διαμελισμός ή ακρωτηριασμός πολυεθνικών αυτοκρατοριών και δημιουργία νέων ή επανασύσταση παλαιών κρατών.

•                      Σύσταση Κοινωνίας των Εθνών (ΚΤΕ): Πρώτος παγκόσμιος Οργανισμός.

•                      Σύστημα "συλλογικής ασφάλειας" στις διεθνείς σχέσεις.

•Αρχές Αμερικανού προέδρου W. Wilson: αυτοδιάθεση λαών, ελευθερία εμπορίου, κατάρ-
γηση μυστικής διπλωματίας, ισότητα μεταξύ των κρατών κ.ά.
β. H συνθήκη των Βερσαλλιών.

•                      Συνθήκη ειρήνης των Βερσαλλιών (28 Ιουν. 1919) μεταξύ Γερμανίας και νικητών:

1)                   Αντανακλούσε απόψεις νικητών και ιδιαίτερα Γαλλίας.

2)                   Κυριότεροι όροι: εδαφικοί, στρατιωτικοί και οικονομικοί.

•                      Γερμανία:

1)                   Χάνει Αλσατία και Λορραίνη, άλλες μικρότερες περιοχές και αποικίες της.

2)                   Αποστρατικοποιείται Α. όχθη Ρήνου (βάθος 50 χλμ.) και καταλαμβάνεται από Συμμάχους.

3)                   Υποχρεώνεται να παραδώσει όλα τα εμπορικά πλοία χωρητικότητας άνω 1600 τόνων.

4)                   Να παραδίδει επί δέκα χρόνια δωρεάν γαιάνθρακα σε Γαλλία, Βέλγιο και Ιταλία.

5)                   Να αποζημιώσει Συμμάχους για υλικές καταστροφές που υπέστησαν.

6)                   Σύνολο πολεμικής αποζημιώσεως ανερχόταν σε 15 δισεκατομμύρια στερλίνες!

•                      Γαλλία: προσαρτά Αλσατία και Λορραίνη. Παίρνει πολεμικές αποζημιώσεις.

•                      Βέλγιο και Πολωνία προσαρτούν περιοχές Γερμανίας. Παίρνουν πολεμικές αποζημιώσεις.
γ. Οι συνθήκες ειρήνης με τις άλλες ηττημένες δυνάμεις.

•                      Αφορούσαν συμμαχικές χώρες που διεκδικούσαν εδάφη τους: Ιταλία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία.

•                      Τσέχοι καταλαμβάνουν εδάφη όπου κατοικούν Σλάβοι: Σουδητία και γερμανική Βοημία.

•                      Ιταλοί προσαρτούν νότιο Τυρόλο, Ιστρία, βόρεια Δαλματία και Φιούμε.

•                      Γιουγκοσλάβοι προσαρτούν νότια Στυρία.

•                      Πολωνοί προσαρτούν Γαλικία.

•                      Συνθήκη ειρήνης Σαίν Ζερμαίν (10 Σεπτ. 1919) με Αυστρία.

Αυστρία: Χάνει εδάφη και υποχρεώνεται

1)                   Σε καταβολή πολεμικής αποζημιώσεως στους Συμμάχους.

2)                   Να μην ενωθεί με τη Γερμανία χωρίς συγκατάθεση Κοινωνίας των Εθνών.

•                      Συνθήκη του Νεϊγύ (27 Νοεμ.1919) με Βουλγαρία.

1)                   Βουλγαρία χάνει Δοβρουτσά (Ρουμανία) και Δυτική Θράκη (Ελλάδα).

2)                   Επιβεβαιώνει ελληνική κυριαρχία επί εδαφών που όριζε η Συνθήκη του Βουκουρεστίου.

•                      Ειδική Σύμβαση: α) Ανταλλαγή πληθυσμών από Ελλάδα και Βουλγαρία.

β) Δυνατότητα ρευστοποιήσεως περιουσιακών στοιχείων τους.

•                      Αποτέλεσμα Συμβάσεως Νεϊγύ: Μετανάστευση από Ελλάδα 100.000 περ. Βουλγάρων. Εναπομεινάντων (150.000 περ.) βουλγαροφώνων θεωρήθηκε ότι επιλογή τους να μείνουν στην Ελλάδα δήλωνε και επιλογή εθνικής ταυτότητας και πατρίδας.

•                      Συνθήκη ειρήνης Τριανόν (4 Ιουνίου 1920) με Ουγγαρία.

Ουγγαρία: Χάνει εδάφη (παίρνουν: Τσεχοσλοβακία τη Σλοβακία και τη Ρουσινία, Γιουγκοσλαβία την Κροατία και Ρουμανία την Τρανσυλβανία).

•                      Συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου).

1)                   Παραχωρείται στην Ελλάδα η Θράκη, δυτική και ανατολική, τα νησιά  Ίμβρος και
Τένεδος και Δωδεκάνησα πλην Ρόδου.

2)                   Κωνστ/πολη και Στενά αποτελούν ουδέτερη ζώνη (έλεγχος συμμαχικής επιτροπής).

3)                   Βουλγαρία:        δικαίωμα ελεύθερης διαμετακομίσεως στον λιμένα Αλεξανδρουπόλεως.

•                      Βραχύβια για Ελλάδα η ισχύς της.

•                      Ταπείνωση Τουρκίας -  Εθνικιστικό κίνημα Μουσταφά Κεμάλ.

δ. Οι συνέπειες των συνθηκών ειρήνης του Α' Παγκόσμιου Πολέμου.

•                      Δημιουργία πολλών μειονοτήτων (25 εκατ. Ευρωπαίοι).

•                      Ίδρυση Κοινωνίας των Εθνών: εγγυήσεις για μειονότητες, προστριβές και συγκρούσεις, προϋποθέσεις για αναθεωρητισμό.

•                      Αφοπλισμός Γερμανίας και ταπείνωσή της – ανάπτυξη  εθνικισμού  - Β΄  Παγκόσμιος
Πόλεμος.

ε. Η Συνθήκη Ειρήνης της Λωξάννης (24 Ιουλίου 1923).

•                      Οριστική συνθήκη ειρήνης μεταξύ Τουρκίας και συμμάχων (24 Ιουλίου 1923).

1)                   Τουρκία ανέκτησε Αν. Θράκη και περιοχή Σμύρνης.

2)                   Κυριαρχία Ιταλίας στα Δωδεκάνησα.

3)                   Έβρος σύνορο Ελλάδας και Τουρκίας.

5. Ο Μικρασιατικός Πόλεμος (1919-1922)

α. Οι ελληνικές διεκδικήσεις μετά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο.

•                      Η διασφάλιση των εθνικών συμφερόντων της Ελλάδος δεν ήταν εύκολη υπόθεση.

•                      Πολεμική εμπλοκή Ελλάδος εξυπηρέτησε εδαφικές διεκδικήσεις της (Θράκη, Μ. Ασία).

•                      Ελληνικές διεκδικήσεις στη Μ. Ασία συγκρούονταν με βλέψεις Ιταλίας.

•                      Ευνοϊκές συγκυρίες: απουσία Ρωσίας από εξελίξεις - επιθυμία Αγγλίας και Γαλλίας να περιορίσουν βλέψεις Ιταλίας χρησιμοποιώντας την Ελλάδα.

•Εθνικές διεκδικήσεις Ελλάδος (υπόμνημα Βενιζέλου, Δεκέμβριος 1918):

1)                   Βόρειος Ήπειρος, Θράκη, δυτικά παράλια Μικράς Ασίας και νησιά ανατολικού
Αιγαίου.

2)                   Στηρίζονταν στην εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού τους^[1].
•Βενιζέλος και ελληνική αντιπροσωπεία εκμεταλλεύονται όλες τις δυνατότητες.

•                      Για ενίσχυση διαπραγματευτικής θέσεως θέτει στη διάθεση Γαλλίας και Αγγλίας το Α' Σώμα Στρατού (συμμετοχή σε πόλεμο κατά Μπολσεβίκων - Ουκρανία 1919).

β. Η κίνηση για την ανεξαρτησία του Πόντου.

•                      Από θέρος 1918 προωθείτο αίτημα για ίδρυση ανεξάρτητου ποντιακού ή ποντοαρμενικού κράτους.

•                      Βενιζέλος θεωρούσε ίδρυση ενός τέτοιου κράτους ανέφικτη. Ευνοούσε στήριξη από
Έλληνες Πόντου ενός αρμενικού κράτους.

•                      Έλληνες Πόντου ενισχυμένοι από Ποντίους Ρωσίας (1919) επέμειναν.

•                      Προκρίθηκε η δημιουργία ποντοαρμενικής ομοσπονδίας (Ιαν. 1920).

γ. Η συμμαχική εντολή για την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και η έκβαση
του πολέμου.

•                      Ο Βενιζέλος κατανόησε ρευστότητα διακρατικών σχέσεων.

•                      Εκμεταλλεύτηκε ανησυχία Αγγλίας και Γαλλίας από προώθηση Ιταλών στη Μ. Ασία.

•                      Εκμεταλλεύτηκε ανθελληνικές εκδηλώσεις Τούρκων στην περιοχή Αϊδινίου.

•                      Ευνοϊκή για Ελλάδα η διεθνής συγκυρία.

•                      Εξασφάλισε συμμαχική εντολή (Μάιος 1919) για κατάληψη περ. Σμύρνης [απών Ιταλός αντιπρόσωπος από Ανώτατο Συμβούλιο (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Η.Π.Α., Ιαπωνία)].

•                      Συμμαχική εντολή ήταν προσωρινής ισχύος.

•                      Οριστική τύχη Σμύρνης και ενδοχώρας θα έκρινε δημοψήφισμα μετά πέντε χρόνια.

•                      Αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία για προστασία ομοεθνών στηριζόταν σε ευρύτατη εθνική συναίνεση.

•                      Ανέλαβε να διατηρήσει τάξη σε μια περιοχή με συμπαγή ελληνικό πληθυσμό.

•                      Αρνητικό. Ελληνική παρουσία συνέβαλε στην ανάπτυξη εθνικού κινήματος Τούρκων → οριστική απώλεια και ξεριζωμός Ελλήνων Μ. Ασίας.

Οι επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία:

→ Πρώτη απόβαση Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη στις 2 Μαΐου 1919 (Ι Μεραρχία).
→Με σειρά καταλήφθηκαν: Μαινεμένη (9-5-1919), Μαγνησία (12-5-1919), Αϊδίνιο (14-
5-1991), Αϊβαλί (16-5-1919), Πέργαμος (30-5-1919).
→ Το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο δίνει άδεια προελάσεως του Ελλ. Στρατού για κατάληψη σιδηροδρομικής γραμμής μέχρι Πάνορμο, για έλεγχο Στενών (6-6-1920). Ο Ελληνικός Στρατός κατέλαβε: το Σαλιχλί (10-6-1920), τη Φιλαδέλφεια (11-6-1920), την
Πάνορμο (19-6-1920), την Προύσα (25-6-1920), την Ραιδεστό (7-7-1920), το Λουλέ
Μπουργκάς (10-7-1920) και την Αδριανούπολη (12-7-1920) στην Αν. Θράκη, το Ουσάκ
(16-8-1920) και το Τουμλού Μπουνάρ (12-3-1921) στη Μ. Ασία.
→Μετά την πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα: Παράδοση Τενέδου στους Έλληνες από την
Αγγλία (21-6-1921). Οριστική κατάληψη Αφιόν Καραχισάρ (30-6-1921). Κατάληψη
Κιουτάχειας (4-7-1921) και Δορυλαίου (6-7-1921).
→ Σύσκεψη Πολεμικού Συμβουλίου υπό την προεδρία του βασιλιά Κωνσταντίνου στην

Κιουτάχεια και απόφαση για προέλαση προς Άγκυρα (15-7-1921).
→ Έναρξη προελάσεως προς Σαγγάριο (1-8-1921). Αρχή διαβάσεως Σαγγαρίου (6-8-
1921). Κατάληψη Σαπάντζας και Καλέ Γκρότο (14-8-1921).
→Αρχή συμπτύξεως Ελληνικού Στρατού στη γραμμή Όρμος Κίου - Δορύλαιο - Αφιόν Κα-
ραχισάρ (29-8-1921).

→ Έναρξη τουρκικής αντεπιθέσεως (13-8-1922). Γενική σύμπτυξη Στρατιάς Μικράς
Ασίας - Κατάρρευση του Μετώπου (14-8-1922). Εγκατάλειψη Σμύρνης - Σφαγή μητρ
πολίτη Χρυσοστόμου (27-8-1922). Πυρπόληση Σμύρνης (30-8-1922). Εγκατάλειψη Μικράς Ασίας (5-9-1922).
→Υπογραφή Συνθήκης Ανακωχής στα Μουδανιά (28-9-1922).

·         Επικεφαλής ο Μουσταφά Κεμάλ (μετέπειτα Ατατούρκ).

·         Κεμαλικό καθεστώς δεν αποδέχτηκε ανακωχή Μούδρου και Συνθήκη Σεβρών.

·         Συγκρότησε ισχυρό στρατό και αμφισβήτησε δυναμικά ελληνική στρατιωτική παρουσία στη Μικρά Ασία (από άνοιξη 1919 κε.).

·         Ποντοαρμενική ομοσπονδία πρώτο θύμα εθνικού κινήματος Τούρκων.

·         Απώλεια εδαφών και ταπείνωση χώρας ευνόησε ανάπτυξη τουρκικού εθνικού κινήματος.

·         Ελλάδα. Νοέμ. 1920. Εκλογική ήττα Ελ. Βενιζέλου - Επιστροφή βασιλιά Κωνσταντίνου.

·         Καθεστωτική αλλαγή στην Ελλάδα πρόσχημα για αποδέσμευση Γαλλίας και Βρετανίας από ηθικές και συμβατικές υποχρεώσεις τους προς αυτή.

·         Ελλάδα χωρίς συμμάχους, οικονομικά εξαντλημένη, δυνάμεις της παρατεταγμένες σ' ένα εκτεταμένο μέτωπο και λάθη ηγεσίας της (πολιτικής και στρατιωτικής), "υφίσταται μια χωρίς προηγούμενο ήττα και καταστροφή" (Αύγουστος 1922):
→ Κατάρρευση ελληνικού μετώπου,
→ Πυρπόληση Σμύρνης από Τούρκους,

→Απηνής διωγμός Ελλήνων Μικράς Ασίας, Πόντου και Ανατολικής Θράκης.

·       Κίνημα αξιωματικών στρατού και στόλου (Σεπ. 1922) με επικεφαλής Νικ. Πλαστήρα απομακρύνει οριστικά βασιλιά Κωνσταντίνο από Ελλάδα. Διάδοχος Γεώργιος βασιλιάς.

·       Αδυναμία διατηρήσεως Ανατολικής Θράκης, παρά την ανασύνταξη του εκεί μετώπου.

·       1,5 εκατομμύριο προσφύγων ζητούν καταφύγιο στην Ελλάδα.

·         15 Νοέμ. 1922. Εκτέλεση έξι στελεχών βασιλικής παρατάξεως ως υπαιτίων Μικρασιατικής

·         Καταστροφής (μη τεκμηριωθείσα κατηγορία εσχάτης προδοσίας).

δ. Η Συνθήκη της Λωζάνης

·         Συνθήκη Λωζάνης (23 Ιουλίου 1923). Τελική ρύθμιση ελληνοτουρκικού ζητήματος.

·         Καθιέρωσε χερσαία σύνορα Ελλάδος και Τουρκίας (ποταμός Έβρος).

·         Τερμάτισε και τελευταίο εκκρεμές ζήτημα.

·         Τουρκία ανέκτησε Ανατολική Θράκη και περιοχή Σμύρνης.

·         Αναγνωρίσθηκε κυριαρχία Ιταλίας στα Δωδεκάνησα.

·         Έλυσε πλήθος εκκρεμών ζητημάτων.

·         Διπλωματικός αντίπαλος Ελλάδος η νέα κεμαλική Τουρκία.

·         Ουσιαστικός αντίπαλος Ελλάδος η φασιστική πλέον (από Οκτώβριο 1922) Ιταλία.

·         Πρώτη σύμβαση μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας (30 Ιαν. 1923):

α) Υποχρεωτική ανταλλαγή Ορθοδόξων Χριστιανών Τουρκίας και Μουσουλμάνων Ελλάδος. Εξαιρέθηκαν Μουσουλμάνοι Δυτικής Θράκης και Χριστιανοί Κωνσταντινουπόλεως και νησιών Ίμβρου και Τενέδου.
β) Αναγνωρίζεται παραμονή Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη.

·         Επισημοποίησε προσφυγοποίηση τεράστιων ανθρώπινων μαζών.
δ. Συμπεράσματα.

·                      Συνθήκη Λωζάννης ταπεινωτική σε σύγκριση με Συνθήκη Σεβρών.

·                      Ελλάδα το 1923: ηττημένη στρατιωτικά, διχασμένη πολιτικά, απομονωμένη διεθνώς, εξαντλημένη οικονομικά και υποχρεωμένη να περιθάλπει 1 εκατομ. πρόσφυγες.

·                      Γενική αποτίμηση από έκβαση δεκαετούς πολεμικής προσπάθειας Ελλάδος:
Η Ελλάδα, αν και ηττημένη στον Μικρασιατικό πόλεμο, είχε κέρδη.

1)                   Απελευθέρωσε το μεγαλύτερο τμήμα περιοχών εκ παραδόσεως ελληνικών.

2)                   Αποδεσμεύτηκε από υποχρεώσεις συμπαρατάξεως με άλλες χώρες.

6. Η Ρωσική Επανάσταση

α. Η έκρηξη και η πρώτη φάση της επανάστασης.

•                      Αρχές 1917. Αντοχή λαού Ρωσίας είχε εξαντληθεί.

•                      Ογκώδεις διαδηλώσεις δυσαρεστημένων πολιτών στην Πετρούπολη.

•                      Εκτεταμένες ανταρσίες στον στρατό.

•                      Πτώση μοναρχίας και ανάληψη εξουσίας από προσωρινή κυβέρνηση (Μάρ. 1917).

•                      Πόλεμος επιτάχυνε ορισμένες εξελίξεις,

•                      Μοναρχία, Εκκλησία και Στρατός διατηρούσαν ένα σαθρό καθεστώς.

•                      Με έκρηξη πολέμου συγκρούσεις και ανταγωνισμοί επιτείνονται:

•Την εξουσία αναλαμβάνει προσωρινή κυβέρνηση (επικεφαλής ο μετριοπαθής Αλέξ. Κερένσκυ). Πηγή εξουσίας: συνέλευση εργατών και στρατιωτών, παράλληλη λειτουργία Βουλής (Δούμα). Δυαδικό καθεστώς: προσωρινή κυβέρνηση χωρίς σημαντική δύναμη και συνελεύσεις (σοβιέτ) εργατών - στρατιωτών με αυξανόμενη δύναμη και επιρροή.
β. Η Οκτωβριανή Επανάσταση και η εγκαθίδρυση του κομμουνιστικού καθεστώτος.

•                      Συντηρητική πολιτική κυβερνήσεως Κερένσκι ευνοεί ριζοσπαστικές θέσεις πλειοψηφίας Σοσιαλιστών και μπολσεβίκων:

→ άμεση κατάπαυση εχθροπραξιών,
→ ελευθερία εθνοτήτων,

→ εθνικοποίηση γαιών, μεγάλων επιχειρήσεων και τραπεζών,
→ έλεγχος βιομηχανικής παραγωγής από εργάτες.

•                      25 Οκτωβρίου (7 Νοεμ. νέο ημερολόγιο) 1917. Οι Μπολσεβίκοι ανατρέπουν βιαίως κυβέρνηση και καταλαμβάνουν την εξουσία.

•                      Στις πρώτες ενέργειες μπολσεβίκων και η πρόταση άμεσης ανακωχής.

•                      3 Μαρτίου 1918. Επαναστατική κυβέρνηση Ρωσίας δέχεται γερμανικούς όρους και υπογράφει συνθήκη του Μπρέστ-Λιτόφσκ: Ρωσία εγκαταλείπει στη Γερμανία την Πολωνία,
Ουκρανία, Λιθουανία και επαρχίες Βαλτικής, και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία την περιοχή Καυκάσου.

γ. Η Ίδρυση της Τρίτης Διεθνούς

•                      Μάρτιος 1919. Ίδρυση διεθνούς οργανώσεως όλων των κομμουνιστικών κομμάτων (Τρίτη Διεθνής ή Κομμουνιστική Διεθνής).

•                      Σκοπός: προαγωγή διεθνούς Επανάστασης εναντίον καπιταλισμού και αστικών καθεστώτων και στήριξη νέου κομμουνιστικού καθεστώτος στη Ρωσία .

•                      Εντολές Κ.Δ. προκάλεσαν ίδρυση κομμουνιστικών κομμάτων (από σοσιαλιστικά κόμματα).

•                      Σοσιαλιστικά κόμματα αντίπαλα με κομμουνιστικά στο εξής.

•                      Εμφάνιση κομμουνιστικών κομμάτων και η εκδήλωση δύο κομμουνιστικών επαναστατικών κινημάτων [Σπαρτακιστών στη Γερμανία (Ιαν. 1919), και του Μπέλα Κουν στην Ουγγαρία (άνοιξη 1919) προκαλούν σοβαρές ανησυχίες στον κόσμο].

δ. Η ίδρυση και η οργάνωση της ΕΣΣΔ.

•                      1922. Ίδρυση Ενώσεως Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (Ρωσία, Ουκρανία,
Λευκορωσία, Υπερκαυκασία, δηλαδή χώρες προεπαναστατικής ρωσικής αυτοκρατορίας).

•                      Συνδυασμός αρχής αυτονομίας εθνοτήτων και διεθνισμού: χώρες - μέλη Σοβιετικής Ενώσεως, κατά το σύνταγμα του 1924, αυτόνομες στο πλαίσιο μιας ομοσπονδίας.

•                      Εξουσία συγκεντρώθηκε σε τέσσερα όργανα - υπηρεσίες με πυραμιδοειδή δομή:
1) Συμβούλια (σοβιέτ), 2) Κομμουνιστικό κόμμα, 3) Αστυνομία και 4) Στρατός.

•                      Βάση συστήματος συμβουλίων εκτεινόταν σε όλες τις πόλεις και τα χωριά:

→ Κάθε χωριό εξέλεγε το συμβούλιό του και αυτό αντιπροσώπους για το περ. συμβούλιο.
→ Το περ. συμβούλιο εξέλεγε αντιπροσώπους για συμβούλιο δημοκρατίας - μέλους Σ.Ε.
→ Τα συμβούλια δημοκρατίας εξέλεγαν το ανώτατο συμβούλιο της χώρας (2.000 αντιπρό-
σωποι, οι οποίοι συνέρχονταν κάθε δύο χρόνια για να εκλέξουν την Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή (μετά το 1936, Ανώτατο Σοβιέτ).

→ Το ανώτατο όργανο αναδείκνυε το Προεδρείο (Πρεζίντιουμ), χωρίς σοβαρές εξουσίες.
Την εξουσία ασκούσε το Συμβούλιο Επιτρόπων του Λαού (διοριζόταν από την Κεντρική
Εκτελεστική Επιτροπή και προεδρευόταν από τον Λένιν (1917 μέχρι θάνατό του, 1924).

---

[1] Παράθεμα: Έχει σημασία ο ορισμός της εθνικής ταυτότητας που διατύπωσε ο Βενιζέλος στην
εισήγησή του στη συνδιάσκεψη: "Το θρήσκευμα, η φυλή, η γλώσσα δεν δύνανται να θεωρηθούν ως βέβαιαι
ενδείξεις εθνικότητος. Ο μοναδικός αλάνθαστος παράγων είναι η εθνική συνείδησις, δηλαδή η εσκεμμένη
θέλησις των ατόμων όπως καθορίσουν την τύχην των και αποφασίσουν εις ποίαν εθνικήν οικογένειαν
επιθυμούν να ανήκουν".