ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ, ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ, ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ

ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ

Η ηθογραφία εμφανίζεται στα ελληνικά γράμματα μετά τη θεμελίωση της λαογραφίας από το Λίνο Πολίτη. Επηρεασμένοι από αυτή την επιστήμη οι Έλληνες δημιουργοί απαρνούνται τα ξενικά πρότυπα που μέχρι τότε τροφοδοτούσαν την ελληνική πεζογραφία και γράφουν «ελληνικά διηγήματα». Ένα νέο είδος δημιουργήθηκε, το οποίο έφερε πολλά χαρακτηριστικά που το διαφοροποιούσαν από τους προηγούμενους πεζογράφους.

Τα χαρακτηριστικά της ηθογραφίας, λοιπόν, είναι τα εξής:

1. καταγράφονται τα ήθη και τα έθιμα της ελληνικής υπαίθρου, οι αντιλήψεις των ανθρώπων που διαβιούν εκεί, αλλά και κάθε έκφανση της ζωής τους, καθώς και πλήθος πολιτισμικών στοιχείων
2. οι πρωταγωνιστές είναι άνθρωποι απλοί, της υπαίθρου, των χαμηλότερων δηλαδή κοινωνικών στρωμάτων
3. τα βιώματα που παρουσιάζονται είναι καθημερινά και κοινά, καθώς επίσης και αληθοφανή
4. η αληθοφάνεια των χαρακτήρων σχετίζεται και με το γεγονός πως οι δημιουργοί καταγράφουν την εποχή τους, το γνωστό σε αυτούς χώρο και χρόνο. Μάλιστα, ο κάθε δημιουργός γράφει για την περιοχή καταγωγής και διαβίωσής του. έτσι, ο Βιζυηνός γράφει για την Ανατολική Θράκη, ο Παπαδιαμάντης γράφει για τη Σκιάθο και τις φτωχές συνοικίες της Αθήνας (όπου έζησε), κτλ.
5. είναι γραμμένα στη γλώσσα που μιλά ο λαός, και συγκεκριμένα οι κάτοικοι της υπαίθρου (εξάλλου, όσοι εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία την περίοδο αυτή, που ο πόλεμος των αρχαϊστών και των δημοτικιστών καλά κρατεί, είναι ταγμένοι στην πλευρά των δεύτερων)

ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

Στο ρεαλισμό εντοπίζονται τα εξής στοιχεία:

1. οι ήρωες είναι πλαστά πρόσωπα, αλλά είναι δοσμένα με αληθοφάνεια∙  δηλαδή, τέτοια που θα μπορούσαν να είναι πραγματικά
2. τα γεγονότα που παρουσιάζονται είναι και αυτά πλαστά, αλλά παρουσιασμένα και αυτά «κατά το εικός και το αναγκαίον», θα μπορούσαν δηλαδή και αυτά να συμβούν. Γι’ αυτά τα δύο πρώτα χαρακτηριστικά, να τονίσουμε ότι οι ήρωες είναι τοποθετημένοι, όπως και στην ηθογραφία και το νατουραλισμό, στο χωροχρονικό πλαίσιο του δημιουργού
3. υπάρχει μία τάση προς την αντικειμενικότητα, υπό την έννοια ότι ο ρεαλιστής συγγραφέας δεν σχολιάζει τα πρόσωπα του έργου του, αλλά αφήνει να «μιλούν» οι πράξεις και τα λόγια των ηρώων του, για το χαρακτήρα τους
4. ακόμη και για τα γεγονότα δεν τοποθετείται, αλλά τα γεγονότα και αυτά «μιλούν» μόνα τους, χωρίς να διαφαίνεται συναισθηματική εμπλοκή του δημιουργού
5. παρουσιάζονται κοινές εμπειρίες
6. τα θέματα είναι κοινά, προέρχονται από την καθημερινή εμπειρία και δεν αφορούν ηρωικές πράξεις και καταστάσεις
7. τηρείται μια κριτική στάση απέναντι στην κοινωνία
8. οι συμβατικές αξίες αντιμετωπίζονται κριτικά και οι ήρωες των ρεαλιστών είναι συνήθως θύματα της κοινωνίας

ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ

1.  όπως και στο ρεαλισμό, έτσι και στο νατουραλισμό έχουμε ρεαλιστική και μιμητική απεικόνιση της ζωής και της πραγματικότητας εν γένει.
2. τα θέματα κι εδώ αφορούν την κοινή εμπειρία
3. οι νατουραλιστές δημιουργοί μελετούν την ηθική συμπεριφορά των ανθρώπων, για να καταδείξουν ότι οι άνθρωποι είναι δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων, οι οποίες  δυνάμεις – φυσικές και κοινωνικές – περιορίζουν την ελευθερία τους, αλλά και εσωτερικών παρορμήσεων (γενετήσιο ένστικτο, πείνα, σκληρότητα, μοχθηρία, κτλ.),  οι οποίες αφαιρούν από τον άνθρωπο την ιδιότητα του λογικού και ηθικού όντος και τον υποβιβάζουν στο επίπεδο των κατώτερων ζώων
4. παρουσιάζεται η συμπεριφορά του ανθρώπου ως αποτέλεσμα των διαθέσεων της στιγμής ή κληρονομικών παρορμήσεων
5. επιλέγονται προκλητικότερα θέματα (π.χ. Φόνισσα)
6. υπάρχει και στο νατουραλισμό, όπως και στο ρεαλισμό, η αρνητική – κριτική στάση απέναντι στην κοινωνία
7. απέναντι στους ήρωές του ο νατουραλιστής κρατά ουδέτερη στάση, δεν τοποθετείται σχολιάζοντας τα λόγια, τις σκέψεις, τα κίνητρα των πράξεων ή και τις ίδιες τις πράξεις, αφήνοντας τον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του άποψη για την υπόθεση και τα πρόσωπα. Συναισθηματικά, μάλιστα, μένει αμέτοχος.
8. οι περιγραφές είναι εξονυχιστικές, με φωτογραφικές λεπτομέρειες
9. παρουσιάζεται η άσχημη πλευρά της ζωής, πολλές φορές μάλιστα με ωμότητα