ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΣΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙ ΤΗΣ ΦΩΚΙΑΣ

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΝΙΓΜΟΥ ΤΗΣ ΑΚΡΙΒΟΥΛΑΣ

Ο Παπαδιαμάντης στήνει το σκηνικό του κεντρικού επεισοδίου με τέτοιο τρόπο, ώστε ο θάνατος που επίκειται να μην αιφνιδιάσει τον αναγνώστη. Προηγούνται, λοιπόν, πολλές αναφορές στο θάνατο και στις διάφορες πτυχές και επιπτώσεις του στη ζωή του ανθρώπου. Έχουμε το μοιρολόγι της γρια-Λούκαινας στην αρχή, το κοιμητήριο (κήπος νεκρών δίπλα σε ζωντανούς), λείψανα στην ακτή (λάφυρα θανάτου δίπλα στους ζωντανούς), αναφορά στο Χάρο, κτλ.

Έτσι, ο θάνατος του κοριτσιού παρουσιάζεται κατά τρόπο όχι αυθαίρετο, ως εξής:

1.      η Ακριβούλα έχει ακολουθήσει τη μάμμη της, για να παίξει δίπλα της στην ακρογιαλιά, όσο εκείνη θα πλένει τα μάλλινά της, χωρίς να έχει γίνει αντιληπτή η απουσία της από τη μητέρα της ή η παρουσία της δίπλα στο κοιμητήριο από τη γιαγιά της ή από το βοσκό

2.      ήδη τη στιγμή που κατηφόριζε η γριά προς την ακτή η νύχτα είχε αρχίσει να ρίχνει το πέπλο της, το οποίο πολύ γρήγορα έπεσε βαρύ

3.      η Ακριβούλα παρασύρεται από το μαγευτικό ήχο της φλογέρας του βοσκού και κάθεται να τον ακούσει. Είναι, ας μην ξεχνάμε, ένα εννιάχρονο παιδί, οπότε η άγνοια του κινδύνου δε φαντάζει παράταιρη, αλλά μάλλον αναμενόμενη για ένα παιδί της ηλικίας της.

4.      η νύχτα είναι σκοτεινή, ασέληνη και συννεφιασμένη, με το φεγγάρι να είναι στη χάση του και τα αστέρια κρυμμένα∙ έτσι, όταν τελειώνει το τραγούδι του βοσκού η μικρή στέκεται αποπροσανατολισμένη και δεν ξέρει προς ποια κατεύθυνση να κινηθεί

5.      αρχίζει την κατάβαση του απότομου μονοπατιού για να πάει να βρει τη γιαγιά της, γιατί αυτή η διαδρομή της φαίνεται η πιο λογική

6.      όταν το μονοπάτι γίνεται απόκρημνο, φωνάζει, αφού διαισθάνεται τον κίνδυνο, αλλά η φωνή της πνίγεται από τους υπόλοιπους ήχους

7.      προσπαθεί να βρει το δρόμο της επιστροφής, αλλά μάταια

8.      όταν στρέφεται πάλι προς τον κατήφορο, γλιστρά και πέφτει

9.      επιπλέον η παγίδευση της γολέτας, που όλη αυτή την ώρα στο παρασκήνιο προσπαθεί να βγει από το λιμάνι και δεν τα καταφέρνει λόγω της άπνοιας προσημαίνει και την  παγίδευση του κοριτσιού

ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ ΣΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙ

Μια σειρά από τραγικά γεγονότα ή συμπτώσεις καθιστούν ακόμη πιο δραματικό το έργο.

1. ο ήχος της φλογέρας καλύπτει την κραυγή της Ακριβούλας, η οποία έτσι στερείται την έστω και μικρή πιθανότητα να διασωθεί ή να γίνει γρήγορα αντιληπτός ο θάνατός της (η φωνή της ζωής καλύπτει τη φωνή του θανάτου)
2. η γριά διαισθάνεται τον αρνητικό ρόλο του Σουραυλή, όπως τον αποκαλεί, αφού τον χαρακτηρίζει «σημαδιακό κι αταίριαστο». Δεν γνωρίζει όμως ότι η παρουσία του είναι αυτή ουσιαστικά που θα προκαλέσει το θάνατο της μικρής της εγγονής. Το επίθετο «σημαδιακός», λοιπόν, με αυτά τα δεδομένα, αποκτά τραγική διάσταση
3. τα ονόματα που φέρουν οι δύο γυναικείες φιγούρες είναι τραγικά: η Λούκαινα από τη μία είναι μοιραίο να θρηνεί, αφού το όνομά της σχετίζεται με το λατινικό lugeo= θρηνώ, ενώ η Ακριβούλα πεθαίνει χωρίς να αντιληφθεί ς κανείς το θάνατό της. Αλλά πώς ξεφεύγει από την αντίληψη των κοντινών της προσώπων ένα πλάσμα που η ύπαρξή του γι’ αυτούς είναι ακριβή;
4. εξηκολούθει… εξηκολούθει… εξηκολούθει…: η ζωή δε σταματά γύρω∙ όλα κινούνται εντελώς ανεπηρέαστα από ένα τόσο τραγικό συμβάν. Έχει σημειωθεί μια τόσο μεγάλη απώλεια και όμως η αέναη κίνηση της ζωής δεν παύει ούτε δευτερόλεπτο.
5. το θάνατο της μικρής τον αντιλαμβάνεται μόνο η φώκια, την οποία είχε επίσης θέλξει το τραγούδι του βοσκού. Το μόνο ον που αντιλαμβάνεται το θάνατο είναι αυτό που, αφού θρηνήσει το κορίτσι, θα το κάνει «εσπερινό γεύμα» του.

ΤΑ ΔΥΟ ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ

Το πρώτο μοιρολόγι του κειμένου είναι αυτό της Λούκαινας. Μια γριά που κλαίει για τους νεκρούς της δεν προκαλεί εντύπωση, αφού λόγω της μεγάλης της ηλικίας είναι λογικό να έχει βιώσει απώλειες. Επιπλέον, πολύ συχνό φαινόμενο είναι να κλαιν και να θρηνούν οι άνθρωποι τους νεκρούς τους.

Το δεύτερο μοιρολόγι, αυτό της φώκιας, αποκτά άλλη διάσταση. Ακούγεται αμέσως μετά το θάνατο του παιδιού, όχι με τη χρονική απόσταση που χωρίζει τη Λούκαινα από τους νεκρούς της, αλλά δεν είναι η μόνη αξιοσημείωτη διαφορά. Μια φώκια, ένα ζώο, κι όχι άνθρωπος τραγουδά αυτό το μοιρολόγι. Αυτό το ζωντανό φαίνεται να γνωρίζει καλά τον πόνο και τη θλίψη που κρύβει η ζωή. Η γλώσσα του μοιρολογιού είναι η άφωνος γλώσσα της και όχι η ανθρώπινη. Η ίδια, όμως, η παρουσία της και το τραγούδισμα συνιστούν υπερλογικό και συγχρόνως ποιητικό στοιχείο, αφού από όλα τα θνητά όντα που κινούνται γύρω από το σκηνικό ή μέσα σε αυτό, το θάνατο αντιλαμβάνεται μόνο η φώκια, η οποία δεν αφήνει άκλαυτο το παιδί. Μάλιστα, το κλαίει με πολύ λυρικό τρόπο, αφού η εικόνα που αφήνει στη μνήμη και τη συνείδηση του αναγνώστη για το κορίτσι είναι αυτή μιας θαλάσσιας μορφής που το πάντρεμά της με το Χάρο της δίνει για προικιά κοχύλια και για στεφάνια φύκια.

ΕΠΙΜΥΘΙΟ                                                           

Το μεταφρασμένο από το γέρο ψαρά μοιρολόγι της φώκιας περιέχει ένα πολύ βαθύ νόημα. Η κοπέλα γίνεται ένα με τη θάλασσα, αφού μέσα σε αυτή χάνει τη ζωή της, εκεί συναντιέται με το Χάρο. Αλλά η ειρωνεία είναι ότι ο θρήνος για τους ανθρώπους βαδίζει παράλληλα με τη ζωή, γιατί δεν τελειώνουν ποτέ τα πάθια και οι καημοί του κόσμου.  Αυτή είναι μια τραγική θεώρηση της ζωής, που γίνεται ακόμη πιο τραγική αφού δεν είναι άνθρωπος αυτός που τη διατυπώνει, αλλά ένα άλλο ζωντανό πλάσμα του Θεού. Και αν λάβουμε υπόψη και το γενικευτικό χαρακτήρα της θέσης αυτής, τότε γίνεται διαχρονικό και πανανθρώπινο το μήνυμα που μέσα από το μοιρολόγι περνά στον αναγνώστη του ο αφηγητής.  Κάθε απώλεια είναι μέσα στη ζωή και σίγουρα θα τη ακολουθήσουν και άλλες. Κι η γρια-Λούκαινα στέκει τραγικό πρόσωπο να θρηνεί τους καημούς και τους θανάτους του παρελθόντος, ενώ στο παρόν της ένας ακόμη πιο τραγικός ίσως θάνατος έχει συμβεί, η ίδια μερικώς έχει συντελέσει σε αυτό και δεν το έχει αντιληφθεί καν- αν δεν είχε κατέβει στην ακτή να πλύνει τα μάλλινά της, δε θα την είχε ακολουθήσει η Ακριβούλα, δε θα παρασυρόταν από το φαιδρό ποιμενικό άσμα και δε θα είχε χάσει τη ζωή της.