Σχεδιαγράμματα 1ου κεφαλαίου Ιστορίας Γενικής Παιδείας Γ΄ Λυκείου

1^Ο  ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ

1.     Το Συνέδριο Ειρήνης της Βιέννης (1814-1815)

α. Η σύγκληση του συνεδρίου.

•            Το συνέδριο συγκαλούν (Βιέννη, 1η Νοεμβρίου 1814) οι τέσσερις μεγάλες δυνάμεις - αντίπαλες και νικήτριες Γαλλίας Μεγ. Ναπολέοντα (Αυστρία, Ρωσία, Πρωσία, Βρετανία).

•                    Σκοπός του συνεδρίου:

1)        επίσημος τερματισμός πολέμου,

2)        λύση προβλημάτων πολέμου,

3)         επαναφορά "παλαιού καθεστώτος" (ancien regime) αριστοκρατικών προνομίων,

4)         περιορισμός Γαλλίας στα προπολεμικά της σύνορα,

5)         αποκατάσταση παλαιού εδαφικού και πολιτικού καθεστώτος στις άλλες χώρες Ευρώπης.

•                    Διαφωνούσαν (μεταξύ τους):

1)         με βλέψεις Ρωσίας στη Φινλανδία και περιοχή Δούναβη,

2)        με εξάρθρωση αποικιακού κράτους Ισπανών και κατάληψη αποικιών Ισπανίας και Ολλανδίας από Βρετανία,

3)         με Ρωσία αποφασισμένη να έχει την επιρροή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
β. Η παλινόρθωση του «παλαιού καθεστώτος».

•                    Τρεις άνδρες, εκπρόσωποι παλαιού καθεστώτος:

1)         κόμης Κάσλρι, υπουργός εξωτερικών Βρετανίας,

2)         πρίγκιπας Μέτερνιχ, καγκελάριος Αυστρίας, πρόεδρος συνεδρίου,

3)      Ταλλεϋράνδος, υπουργός εξωτερικών της Γαλλίας.

•   Πίστευαν ότι:

1)          η παλινόρθωση θα αναχαίτιζε δυνάμεις ανατροπής (απόρροια Γαλλικής Επανάστασης),

2)          οι πολυεθνικές αυτοκρατορίες εξυπηρετούσαν την ειρήνη καλύτερα από εθνικά κράτη,

3)          διάφορες γλωσσικές και θρησκευτικές κοινότητες Ευρώπης, μη έχοντας  σαφή και ευδιάκριτα γεωγραφικά όρια, αν σχημάτιζαν εθνικά κράτη, θα είχαν πρόβλημα με μειονότητες, ενδεχόμενο που έγινε πραγματικότητα μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918).

•   Αρνήθηκαν αρχές λαϊκής κυριαρχίας και αυτοδιάθεσης λαών.
γ. Η εποχή Μέτερνιχ

•            Στο Συνέδριο Βιέννης κυριαρχεί ο Μέτερνιχ (υποστηρικτής μοναρχικής εξουσίας και μονιμότητας) απειλή για συνοχή αυτοκρατορίας Αμβούργων.

•            Μέτερνιχ, Κάσλρι και Ταλεϋράνδος επιδίωκαν διατήρηση ισορροπίας ισχύος στην Ευρώπη . Γι' αυτό:

→  Δημιούργησαν ανάχωμα στη Γαλλία με ίδρυση ισχυρών κρατών ανατολικά της (Βασίλεία Ολλανδίας, Βελγίου και Σαρδηνίας).
→  Ουδετερότητα Ελβετίας.

→  Ενίσχυση Πρωσσίας με προσάρτηση σ' αυτή γερμανικών εδαφών ανατολικά του Ρήνου= γέφυρα Δυτικής με Ανατολική Ευρώπη.
      →  Ενίσχυση Αυστρίας έναντι Γαλλίας (ανάκτηση Τοσκάνης και Μιλάνου, προσάρτηση Βενετίας).

→  Θύματα: γερμανικές και ιταλικές χώρες.
δ. Το τέλος του Ναπολέοντα και η ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας.

•   Απειλή έργου Συνεδρίου από Ναπολέοντα Βοναπάρτη.

•   Συντριβή στρατού Ναπολέοντα στο Βατερλώ (18 Ιουνίου 1815).

•   Εξορία Ναπολέοντα στο νησί του Ατλαντικού Αγία Ελένη, όπου απεβίωσε το 1821.

•            Γαλλία υπογράφει νέα συνθήκη ειρήνης χάνει το Σάαρ, καταβάλλει πολεμική αποζημίωση και δέχεται στρατό κατοχής.

•   26 Σεπ. 1815. Ιδρύεται Ιερά Συμμαχία από Αυστρία, Ρωσία και Πρωσσία.

•            Ιερά Συμμαχία ανάχωμα στις δυνάμεις που προωθούσαν αρχές εθνικής αυτοδιάθεσης και λαικής κυριαρχίας.

•            Παλινόρθωση παλαιού καθεστώτος και καθιέρωση αρχών ισορροπίας δυνάμεων και παρέμβασης.

•   Οι λαοί της Ευρώπης είχαν πάρει ήδη τα μηνύματα των Γάλλων επαναστατών.

•   Υπόγεια δράση δυνάμεων που αμφισβητούσαν αρχές Ιεράς Συμμαχίας.

2. Τα εθνικά και φιλελεύθερα κινήματα στην Ευρώπη

α. Οι δυνάμεις της προόδου και οι πολιτικές ανατροπές.

•    Ο κόσμος μετά από τη Γαλλική Επανάσταση και τους Ναπολεόντειους πολέμους: διαφορετικός από προγενέστερο.

•    Δυνάμεις συντήρησης^[1] συγκρούονται με δυνάμεις προόδου⁷ .

•            Ρωμαλέα εθνικά^[2] και φιλελεύθερα^[3] κινήματα ως αποτέλεσμα μηνυμάτων Γαλλικής Επανάστασης και κλίματος ανατροπών, δεινών και μεγάλων προσδοκιών.

•            Εθνικά κινήματα: κοινότητες με κοινή γλώσσα, θρησκεία και παράδοση επιδιώκουν εθνι-
κή ανεξαρτησία.

•            Φιλελεύθερα κινήματα: προωθούν συνταγματικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς, για
εξασφάλιση πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών πολιτών ενός κράτους.

•            Στηρίζονται και τα δύο στις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας και αυτοδιαθέσεως.

β. Ο χαρακτήρας των κινημάτων στην Ευρώπη

•            Η Αμερικανική Επανάσταση^[4] (1776) συνδύαζε στοιχεία εθνικών και φιλελευθέρων κινημάτων που εκδηλώθηκαν στην Ευρώπη και αλλού τον 19ο αιώνα.

•            Βρετανία: ο εθνικισμός πρόβαλε και υποστήριξε παραδοσιακούς θεσμούς χώρας (κοινοβουλευτισμό και ατομικές ελευθερίες).

•            Ισπανία, Ιταλία και Γερμανία (γαλλοκρατούμενες χώρες): εθνικά κινήματα αντιτάχθηκαν στον αυταρχικό μηχανισμό ναπολεόντειας αυτοκρατορίας.

•            Ιταλία: λόγω κατατεμαχισμού χώρας, αναπτύχθηκε εθνική ταυτότητα και επιθυμία για ενιαία ιταλική πατρίδα.

•            Πολωνία: το εθνικό κίνημα στρεφόταν κατά κυριάρχων Αυστριακών, Πρώσων και Ρώσων, δηλαδή αντιπάλων Ναπολέοντα.

γ. Το εθνικό κίνημα των Γερμανών.

•            Το σημαντικότερο εθνικό κίνημα στην Ευρώπη. Επηρέασε την ανάπτυξη του εθνικισμού.

•            Αντίδραση στη γαλλική παρουσία, αλλά και επαναστατικές ιδέες του Διαφωτισμού.

•            Εποχή κινήματος Ρομαντισμού - Αμφισβήτηση Ορθολογισμού.

•            Επιρροή από έργο Χέρντερ: κάθε αυθεντικός πολιτισμός πηγάζει από τον απλό λαό. Κάθε λαός, που έχει δική του γλώσσα, δικά του έθιμα, δικό του πνεύμα, κατά συνέπειαν έχει δικό του πολιτισμό, αυτός δε ο πολιτισμός του έχει εθνικό χαρακτήρα.

δ. Τα κυριότερα κινήματα στην Ευρώπη κατά το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα.
Ισπανία 1820: επαναφορά συντάγματος 1812 και διάλυση Ιεράς Εξέτασης. Βασιλική αντεπανάσταση (1822)' ακυβερνησία και επέμβαση γαλλικών στρατευμάτων για προστασία μοναρχίας.

Πορτογαλία 1820 (Αύγουστος): σύγκληση Εθνοσυνέλευσης (Ιαν. 1821), θέσπιση φιλελεύθερου συντάγματος (Σεπτ. 1822), κατάργηση φεουδαλικών προνομίων και Ιεράς Εξετάσεως, καθιέρωση συνταγματικής μοναρχίας.
Ιταλική χερσόνησος 1820 (Ιούλιος):

•            Διαφορετικοί στόχοι: ενοποίηση ιταλικών χωρών ή εισαγωγή φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων και οικονομικής ανάπτυξης.

•            Επανάσταση στο Βασίλειο των Δύο Σικελιών (Σικελία και Νεάπολη-νότος), με υποστήριξη Καρμπονάρων, ριζοσπαστών που προωθούσαν ριζικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις και αβασίλευτο πολίτευμα.

α) Σικελία: αποτυχία και εμφύλια σύρραξη.

β) Νεάπολη: στρατιωτική επέμβαση Αυστρίας (Μάρ. 1821) προλαβαίνει κατάρρευσή της.
•        Επανάσταση στο Πεδεμόντιο (Μάρ. 1821), με υποστήριξη Καρμπονάρων. Κατεστάλη από στρατεύματα Αυστρίας (Απρίλιος).

Δυτική Ευρώπη: αντιπαράθεση φιλελευθερισμού ριζοσπαστισμού με Ιερά Συμμαχία και δυνάμεις παλινόρθωσης λήγει (προς το παρόν) με ήττα των πρώτων.

Νοτιοανατολική Ευρώπη (Βαλκάνια): 1821 Ελληνική Επανάσταση (επιρροή από ανατρεπτικά μηνύματα Γάλλων). Υποχώρηση φιλελεύθερων στοιχείων έναντι συντηρητικών, προκειμένου να εξασφαλισθεί η εθνική ανεξαρτησία (1830-1832) με συναίνεση και εγγύηση τριών Μεγάλων Δυνάμεων Ευρώπης (Βρετανίας, Γαλλίας, Ρωσίας).

Στη Ρωσία: 1825. Επανάσταση Δεκεμβριστών (νέων αξιωματικών) απέτυχε λόγω μεγάλης απολυταρχικής παράδοσης Ο Τσάρος ενισχυμένος. Τη μοναρχία στήριζαν η Εκκλησία και οι γαιοκτήμονες.

3. Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 - Ένα μήνυμα ελευθερίας για την Ευρώπη
α. Ο χαρακτήρας της Ελληνικής Επανάστασης.

•            Εξασφάλισε στο έθνος, ύστερα από πολλούς αιώνες δουλείας, ανεξάρτητη εθνική εστία
και προϋποθέσεις για ανάπτυξη δημοκρατικών θεσμών.

•            Ήταν προϊόν εθνικού κινήματος.

•        Ως εθνικό κίνημα συγγένευε με εθνικά κινήματα Ιταλίας, Γαλλίας και Βορείου Αμερικής.

•            Αποσκοπούσε στην απελευθέρωση του έθνους και στη συγκρότηση ανεξάρτητου κράτους
αλλά και στη σύσταση αντιπροσωπευτικής και ευνομούμενης πολιτείας. Ήταν δηλαδή κίνημα εθνικό και πολιτικό.

•  ζ. Η πολιτική συγκρότηση των επαναστατημένων Ελλήνων.

•            Συγκρότηση τοπικών επαναστατικών συμβουλίων αντιπρόσωποι στις τρεις πρώτες τοπικές γερουσίες Πελοποννησιακή Γερουσία - Άρειος Πάγος - Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος.

•            Οξεία διαμάχη Δ. Υψηλάντη και πολλών Φιλικών με προκρίτους Πελοποννήσου για άσκηση και νομή εξουσίας. "Ολιγαρχικοί" και "Δημοκρατικοί".

•            Τοπικοί άρχοντες (εξουσία στο παρελθόν) στην πράξη διαδέχονται εκπροσώπους οθωμανικής εξουσίας ως αντιπρόσωποι του έθνους στις εθνοσυνελεύσεις της Επανάστασης.

•            Α' Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου (1821-1822): Ψήφιση πρώτου δημοκρατικού συντάγματος της χώρας.

•            Επικράτηση Επανάστασης στη νότια Ελλάδα λύση Ελληνικού Ζητήματος προυποθέσεις για ανάπτυξη Μεγάλης Ιδέας.

•            Διαμάχες για έλεγχο εξουσίας προκαλούν βίαιες εμφύλιες συγκρούσεις με δυσμενή αντίκτυπο στη διεξαγωγή του πολέμου.

1) Επίμονες εκκλήσεις προς χριστιανικές δυνάμεις Ευρώπης για βοήθεια Ελλήνων επαναστατών.

η. Η έκβαση της Επανάστασης.

•            Ανέφικτη η απόκτηση δημοκρατικού πολιτεύματος.

•            Λύση εφικτή ως προς μορφή ανεξαρτησίας και εδαφική έκταση.

•            Υπαγωγή σε καθεστώς εγγύησης των Μεγάλων Δυνάμεων, εποπτεία χώρας και μέλλοντος της.

•            Ανάγκη πρόσκλησης Ευρωπαίου ηγεμόνα να βασιλεύσει με σύνταγμα στην Ελλάδα, δυνατότητα ξένων επεμβάσεων.

•            Ελληνική επικράτεια: Πελοπόννησος, Στερεά, Κυκλάδες. Εκτός ιστορικές χώρες (Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη).

•            Το πολίτευμα των Ελλήνων διαμορφώνεται τελικά από τους φυσικούς ηγέτες του τόπου (πρόκριτους, αρχιερείς και καπετάνιους) με τη συνδρομή των λογίων.

•            Συγκεντρωτικό και πατερναλιστικό, δυνάμει αντιπροσωπευτικό, σύστημα παρέλαβε ο Ι.Καποδίστριας, όταν έφθασε στην Ελλάδα το 1828, ύστερα από πρόσκληση Γ' Εθνοσυνέλευσης και συναίνεση Μεγάλων Δυνάμεων.

•    Ανέφικτο πλήρες δημοκρατικό πολίτευμα στην Ελλάδα.

•    Αναπόδραστη ανάγκη η υπαγωγή της Ελλάδος σε καθεστώς εγγύησης εδαφικής ακεραιότητας, εθνικής ανεξαρτησίας και μοναρχίας (προικοδότηση από τρείς Μεγάλες Δυνάμεις: Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία).

•    Η έκταση Ελλάδος περιορίστηκε σε εδαφικά σύνορα που περιλάμβαναν τη Στερεά, την Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες.

•    Προϊόν καιρών και πολιτικών συνθηκών το μοναρχικό πολίτευμα που επιλέχτηκε. Πολίτευμα όχι αντίθετο προς εκπεφρασμένη διά αντιπροσώπων του βούληση ελληνικού λαού. Λαός αντίθετος στην απουσία συντάγματος.

•    Πρώτος ηγεμόνας Ελλήνων, Όθων, γίνεται δεκτός ως Μεσσίας, με ανακούφιση και ενθουσιασμό.

4. Το Ελληνικό κράτος και η εξέλιξή του (1830-1881)

α. Η εδαφική επικράτεια και το πολίτευμα του νεοσύστατου κράτους.

•            Καίρια ζητήματα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους: η έκταση και το καθεστώς του.

•            Στο "Προσωρινό Πολίτευμα" της Επιδαύρου (1822) κριτήριο για να συμπεριληφθούν στην ελληνική επικράτεια κάποιες περιοχές ήταν η συμμετοχή τους στην Επανάσταση του 1821.

•            1828. Ο Ι. Καποδίστριας προτείνει στις Μεγάλες Δυνάμεις τη γραμμή Ζυγός Μετσόβου – Όλυμπος  ως βόρειο ηπειρωτικό σύνορο. Λόγω συμμετοχής στην Επανάσταση δικαίωμα να συμπεριληφθεί στην Ελλάδα είχε και η νότια Μακεδονία.

•            Ο Αδ. Κοραής θεωρούσε ως εθνικό κληροδότημα "τις ιστορικές ελληνικές χώρες" που βρίσκονταν βορείως της γραμμής Αμβρακικού - Παγασητικού Κόλπου και είχαν ελληνικούς πληθυσμούς ( Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη, Μικρά Ασία, Πόντος,
Κύπρος, Κρήτη, νησιά Αιγαίου και Ιονίου).

β) Ο αλυτρωτισμός.

•            Μεγάλη Ιδέα ονομάσθηκε το εθνικό όραμα της ενώσεως όλων των ιστορικών ελληνικών χωρών σε μια νέα "Ελληνική Αυτοκρατορία", καθώς και ο ελληνικός "αλυτρωτισμός". Πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο "Μεγάλη Ιδέα" ο πολιτικός Ιωάννης Κωλέττης (1844).

•            Η Μεγάλη Ιδέα επικρίθηκε από πολλούς, αυτό όμως δεν εμπόδισε την ανάπτυξη ευρύτατης εθνικής συναίνεσης στο ζήτημα των αλυτρωτικών διεκδικήσεων.

•            Στήριξη της εθνικής συναίνεσης από τον ιστορικό Κων. Παπαρρηγόπουλο, θεμελιωτή της πολιτιστικής συνέχειας του Ελληνικού έθνους στον χώρο και τον χρόνο (αδιάλειπτη συνέχεια ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού).

γ. Οι πρώτες προσπάθειες συγκρότησης κράτους.

•            Το 1830 η Ελλάς είχε:

1)         750.000 κατοίκους,

2)         κατεστραμμένες τις παραγωγικές υποδομές της,

3)         ελάχιστες άξιες λόγου πόλεις^[5] ,

4)         πολλά χωριά αφανισμένα εντελώς,

5)         μέρος πληθυσμού της μετανάστες σε άλλες χώρες,

6)         εύπορους ομογενείς Διασποράς χωρίς διάθεση για εγκατάσταση και επένδυση σ' αυτή.

•            Βρισκόταν σε οικονομική και κοινωνική υπανάπτυξη με πολλές εξαρτήσεις.

•            Μαζί με βασιλιά Όθωνα έλευση πλήθους εκλεκτών συμβούλων και άριστων επιστημόνων και καλλιτεχνών για οικοδόμηση νέου κράτους.

•            Εμπόδιζαν την ανάπτυξη της χώρας:

1)         Η έλλειψη διαθέσιμων κεφαλαίων,

2)     Η αδυναμία διανομής των εθνικών γαιών στους αγρότες (ήταν υποθηκευμένες για τη σύναψη των εθνικών δανείων του Αγώνα),

3)         Η ληστεία.

•            Δυσαρέσκεια κατά του Όθωνα αρχόντων προεπαναστατικής περιόδου λόγω παραγκωνισμού τους από δημόσια πράγματα, καθώς και συντηρητικών εκκλησιαστικών κύκλων λόγω ανακηρύξεως αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος.

δ. Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843.

•            Κύριο αίτημα η παραχώρηση Συντάγματος.

•            Πράξη ανακήρυξης Αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος.

•            Σύνταγμα 1844 φιλελεύθερο αλλά δεν κατοχύρωνε λαϊκή κυριαρχία λόγω ελλείψεως σταθερών πολιτικών σχηματισμών.

•            Επάνοδος στα πράγματα παλαιών αρχόντων με κοινοβουλευτικό μανδύα.

•            Διατήρηση φτώχειας και υπανάπτυξης.

•            1854. Κριμαϊκός πόλεμος. Αλυτρωτικές εξεγέρσεις σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Μακεδονία.  Κίνδυνος πολέμου με Τουρκία.

•            1862. Έξωση Όθωνα λόγω αδυναμίας του να επιλύσει πιεστικά εσωτερικά προβλήματα και δικαιώσει εθνικούς πόθους, καθώς και αδυναμίας του να δώσει στη χώρα Ορθόδοξο διάδοχο του θρόνου.

ε. Η κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας.

•            1864. Ένωση Επτανήσων με Ελλάδα (παραχώρηση από Αγγλία υπό την πίεση των αγώνων των Επτανησίων Πατριωτών).

•            1864. Ψήφιση νέου Συντάγματος - Θέσπιση πολιτεύματος "Βασιλευομένης Δημοκρατίας"
αντί "Συνταγματικής Μοναρχίας".

•            Πολιτικοί αγώνες Χαρ. Τρικούπη. Αρχή της "Δεδηλωμένης" (1875).

•            Βάσεις για δημιουργία πολιτικών κομμάτων με σταθερές αρχές και προγράμματα.

•            Νέα γενιά πολιτικών (Επ. Δεληγεώργης, Αλ. Κουμουνδούρος, Χ. Τρικούπης, Θ. Δηλιγιάννης).

•            Υποτυπώδεις δομές οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

•            1871. Διανομή εθνικών κτημάτων.

•            Προσπάθειες ορθολογικής οργάνωσης της Δημόσιας Διοίκησης και του Στρατού.

•            Ένταση στα Βαλκάνια από διεκδικήσεις ιστορικών ελληνικών χωρών από Βουλγάρους, Σέρβους, Αλβανούς και Ρουμάνους (Μακεδονικό και Κουτσοβλαχικό Ζήτημα).

•       Συμμαχίες αλλά και αντιπαραθέσεις με άλλα βαλκανικά κράτη.

•       Κυρίαρχο εθνικό πρόβλημα ένωση Κρήτης με μητέρα πατρίδα.

•    1878. Ελληνικές εξεγέρσεις σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Μακεδονία. Οι εγγυήτριες δυνάμεις απέτρεψαν πόλεμο Ελλάδος με Τουρκία.

•    1878. Συνέδριο Βερολίνου. Υπόσχεση παραχώρησης Θεσσαλίας και τμήματος  Ηπείρου στην Ελλάδα.

•            1881. Ενσωμάτωση Θεσσαλίας και περιοχής Άρτας στην Ελλάδα.
 

5. Το Ανατολικό Ζήτημα και ο Κριμαϊκός Πόλεμος

α. Το "Ανατολικό Ζήτημα" ως ιστορικός όρος.

•            Ανατολικό Ζήτημα: το διεθνές πρόβλημα πληρώσεως του κενού στα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή μετά την βαθμιαία συρρίκνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

•            Για την ελληνική ιστορία αφετηρία του Α. Ζ. η ίδρυση της "Επτανήσου Πολιτείας", πρώτου αυτόνομου Ελληνικού κράτους (1800), και τέρμα η Συνθήκη της Λωζάννης (1923).

•            Αρχή παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (17ος αι.): τερματισμός οθωμανικών κατακτήσεων και προβλήματα στην οικονομία και τη διοίκηση.

•            Κατάκτηση Κρήτης (1669) από Οθωμανούς Τούρκους, η τελευταία μεγάλη επιτυχία τους.

•            Αποτυχία και δεύτερης πολιορκίας Βιέννης (1683) τέλος νικών σε βάρος Ευρωπαίων.

•   Μετά τους Αψβούργους και νέος μεγάλος αντίπαλος Οθωμανών Τούρκων, οι Ρώσοι.
β. Το Ανατολικό Ζήτημα κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα.

•            Σχέδια για εκδίωξη Τούρκων από Ευρώπη και διανομή κτήσεών τους.

•            Πρωτοβουλία κινήσεων: Αυστρία και Ρωσία.

•            Κατάληψη Επτανήσων από Γάλλους (1797) και εκστρατεία Μ. Ναπολέοντα στην Αίγυπτο (1798) δίνουν νέα τροπή: έντονος ανταγωνισμός Μεγάλων Δυνάμεων.

•            1804. Εξέγερση Σέρβων Ο αγώνας ανεξαρτησίας Ο αφετηρία παλιγγενεσίας Σέρβων.

•            Σύνδεση από Ρωσία Σερβικού Ζητήματος με το Ελληνικό.

•            Συνθήκη ειρήνης Αδριανουπόλεως (1829) - Λήξη Ρωσοτουρκικού πολέμου (1828-1829). Πύλη αναγνωρίζει αυτονομία Σερβίας (1830).

•            1830. Η Ελλάδα εξασφαλίζει την ανεξαρτησία της.

•   Αγώνας Ελληνικής Ανεξαρτησίας: ιδιαίτερο στάδιο Ανατολικού Ζητήματος.
γ. Το ζήτημα των Στενών.

•            Σπουδαίο επιμέρους ζήτημα Ανατολικού Ζητήματος ήταν αυτό των Στενών.

•            Διέλευση ρωσικού στόλου από Στενά ανησυχούσε Άγγλους.

•            Κίνδυνος καταλήψεως Στενών από Ρωσία ανέβαλε διαμελισμό Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

•            Όξυνση Ανατολικού Ζητήματος λόγω διαμάχης Μεχμέτ Αλή πασά Αιγύπτου με Σουλτάνο (1831).

•            Νίκη Ιμπραήμ πασά στη Συρία επί των σουλτανικών στρατευμάτων (1831) - Εισβολή στη
Μικρά Ασία και νικηφόρα προέλαση - Απειλή και ίδιας Κωνσταντινούπολης.

•            Συνθήκη Χουνκιάρ Ισκελεσί (8 Ιουλίου 1841): Ρωσία προστάτις Σουλτάνου με στόλο της. Αντάλλαγμα μετατροπή Ευξείνου Πόντου σε κλειστή και ασφαλή θάλασσα της Ρωσίας – αναγνώριση  στη Ρωσία σιωπηρώς του δικαιώματος εξόδου πολεμικών σκαφών της στο Αιγαίο.

•            Επέμβαση Βρετανίας - Ανάληψη (από κοινού με άλλες δυνάμεις) προστασίας Πύλης - Ανατροπή ευνοϊκού υπέρ Ρωσίας καθεστώτος για διάπλου Στενών.

δ. Ο Κριμαϊκός Πόλεμος και η στάση της Ελλάδας.

•            1850. Νέα παρέμβαση Ρωσίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

•            Αφορμή έριδα Ορθοδόξων και Καθολικών μοναχών για κατοχή ιερών προσκυνημάτων Αγίων Τόπων.

•            Πιέσεις από τσάρο Νικόλαο Α' στον σουλτάνο υπέρ Ορθοδόξων και Γάλλου αυτοκράτορα Ναπολέοντος Γ' υπέρ Καθολικών οδηγούν σε πόλεμο:

→ Μάιος 1853. Ρωσικά στρατεύματα περνούν τον Προύθο και εισβάλλουν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, χωρίς κήρυξη πολέμου εναντίον Πύλης.
→ Βρετανία και Γαλλία συμπράττουν με Σουλτάνο.

→ Αποτέλεσμα: γενίκευση πολέμου (άνοιξη 1854) - Κριμαϊκός Πόλεμος (Κριμαία).
→ Ουδετερότητα Αυστρίας.

→ Εκκλήσεις Ρώσων προς Ορθοδόξους λαούς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

για σύμπραξη με Ρώσους προς εκδίωξη Οθωμανών από Ευρώπη.
→ Απήχηση στους Ορθοδόξους - Επαναστατικές ζυμώσεις.

•            Ελλάδα. Κοινή γνώμη υπέρ Ρωσίας - Εξεγέρσεις σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Χαλκιδική:
→ Βασιλιάς Όθων με εξαναγκασμό από Βρετανία και Γαλλία (κατάληψη Πειραιά) αποπέμπει φιλορωσική κυβέρνηση Ελλάδος, διορίζει φιλοδυτική και ανακαλεί Έλληνες αξιωματικούς επικεφαλής ανταρτών σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Μακεδονία.
→  Βρετανία και Γαλλία καταλαμβάνουν Πειραιά και ασκούν πίεση στην Ελλάδα.
→  Εξεγέρσεις στα αλύτρωτα εδάφη καταρρέουν, αντάρτες επανακάμπτουν στην Ελλάδα
 →  Έλληνες εξεγερθεισών περιοχών υποφέρουν από Αλβανούς ατάκτους.

        → Σχέσεις Ελλάδος με Τουρκία επιδεινώνονται, διακοπή διπλωματικών σχέσεων έως Μάιο 1855.

ε. Η Συνθήκη ειρήνης των Παρισίων (1856).

•    Διπλωματική απομόνωση Ρωσίας.

•    Τερματισμός Κριμαϊκού Πολέμου (Ιαν. 1856).

•    Υπογραφή Συνθήκης Ειρήνης Παρισίων (30 Μαρ. 1856):

→ Εύξεινος Πόντος ουδέτερη θάλασσα, εκβολές Δουνάβεως ξανά στην Τουρκία.

→ Επιβεβαίωση αυτονομίας Παραδουνάβιων Ηγεμονιών υπό προστασία Μεγάλων
Δυνάμεων.

•    Ο Σουλτάνος εκδίδει (18 Φεβρουαρίου 1856) το "Χάτι Χουμαγιούν": υπόσχεση για πλήρη

ισότητα υπηκόων του ανεξαρτήτως θρησκεύματος ή καταγωγής.

•    Οι συνέπειες του Κριμαϊκού πολέμου.

1) Ήττα και ταπείνωση Ρωσίας, φανέρωση αδυναμιών της.

2)      Επιβεβαίωση καιροσκοπικής και τυχοδιωκτικής πολιτικής Βρετανίας και προϊούσας παρακμής Αυστρίας.

3)      Στροφή Ρώσων προς Σλάβους Βαλκανίων - εγκατάλειψη ρόλου προστάτη όλων Ορθοδόξων.

4)      Αποδοχή Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη λέσχη Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, υπό την προστασία της Βρετανίας.

5)      Ενοποίηση Ιταλίας, με προβολή Πεδεμοντίου στο προσκήνιο της Ευρώπης και εξασφάλιση εύνοιας Γαλλίας και Βρετανίας.

6)      Ενοποίηση Μολδαβίας και Βλαχίας (1859) Ο Ανεξαρτησία Ρουμανίας (1878), με την αποχώρηση της Ρωσίας από την περιοχή.

7)      Ταπείνωση Ελλάδος, η κυβέρνηση της οποίας στο εξής θα ήταν υποχρεωμένη να ακολουθεί, σε περίπτωση πολέμου στην ευρύτερη περιοχή, πολιτική φιλική προς τη μεγάλη δύναμη που ήλεγχε τις θαλάσσιες επικοινωνίες.

6. Η Βιομηχανική Επανάσταση

α. Από την προβιομηχανική στη βιομηχανική εποχή.

•        Οικονομία Ευρώπης (αρχές 19ου αι.) κατά βάση προβιομηχανική.

•        Περισσότεροι Ευρωπαίοι ήταν αγρότες.

•        Περισσότερα προϊόντα δευτερογενούς τομέα παραγωγής παράγονται σε μικρά εργαστήρια ή στα σπίτια των τεχνιτών.

•        Περισσότερα οικιστικά σύνολα μικρά, τόποι ανταλλαγής καρπών γης και προϊόντων βιοτεχνίας, όταν δεν ήταν διοικητικά κέντρα.

•        Διάσπαρτες ορισμένες παραγωγικές μονάδες, γνωστές ως βιομηχανικές. Οι περισσότερες στην Αγγλία και λιγότερες στην ηπειρωτική Ευρώπη.

•        Αφετηρία ενός νέου παραγωγικού συστήματος, του εργοστασιακού.

Τρία βασικά γνωρίσματα νέου συστήματος (χαρακτηριστικά Βιομηχανικής Επανάστασης):

1)         υποκατάσταση ανθρώπου από μηχανή·

2)         αντικατάσταση παραδοσιακών πηγών ενέργειας (υδατόπτωση, αιολική ενέργεια κ. ά.)
από νέες, ιδιαίτερα τον γαιάνθρακα·

3)         χρήση νέων και άφθονων πρώτων υλών, ιδιαίτερα ανόργανων.

•        Βιομηχανική Επανάσταση = ιστορικό φαινόμενο που πρωτοεκδηλώθηκε στην Αγγλία.

•        Εφευρέσεις και τεχνολογικά επιτεύγματα (Αγγλία κ.α.) συνέβαλαν στην ανεξέλεγκτη αύξηση της παραγωγικότητας και του κατά κεφαλήν εισοδήματος του ανθρώπου.

•        Τεράστια οικονομική ανάπτυξη, σε συνδυασμό με ανάπτυξη επιστημών και τεχνολογίας, προκαλεί πρόσθετες επενδυτικές ανάγκες, δημιουργεί πλεόνασμα προς επένδυση και προϋποθέσεις για νέους ρυθμούς παραγωγής και ανάπτυξης.

•            Εξουδετέρωση παραγόντων που ήλεγχαν την αύξηση του πληθυσμού.

•            Αλλαγές και διαφοροποιήσεις στον συσχετισμό δυνάμεως μεταξύ βιομηχανικών ευρωπαϊκών χωρών αφενός και μεταξύ Ευρώπης ως συνόλου και υπολοίπου κόσμου αφετέρου, καθώς και στις σχέσεις των διαφόρων κοινωνικών τάξεων σε κάθε χώρα.

β. Η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία.

•            Στην Αγγλία υπήρχαν οι κατάλληλες συνθήκες, ήτοι:

1)         Στα τέλη 18ου αι. αδυναμία ικανοποιήσεως της αγοράς με βαμβακερά υφάσματα.

2)         Τεχνολογικές δυνατότητες μεγάλης αυξήσεως παραγωγής κλωστής και υφασμάτων.

3)     Εφεύρεση μηχανικής ανέμης (της "κλώστριας Τζένης"), άλλων εφευρέσεων και τεχνολογικών εφαρμογών τους στην παραγωγή, με αποκορύφωμα την ατμομηχανή.

4)         Υπήρχαν τα απαραίτητα κεφάλαια προς επένδυση (από Εμπορική Επανάσταση).

5)         Υπήρχε διαθέσιμο εργατικό δυναμικό από άνεργους αγρότες.

6)         Διέθετε ελεγχόμενες πηγές πρώτων υλών και αγορές βιομηχανικών προϊόντων της.

7)         Διέθετε τον απαραίτητο εμπορικό στόλο για ασφαλή μεταφορά των προϊόντων της.

8)         Διέθετε ανεπτυγμένο σύστημα πλωτής και οδικής συγκοινωνίας.

9)         Διέθετε μεγάλες ποσότητες εξορύξιμου γαιάνθρακα.

10)      Ανεξέλεγκτη παραγωγή προϊόντων λόγω παρακμής μεσαιωνικών συντεχνιών.

11)  Απρόσκοπτη λειτουργία αγοράς χάρις στο αναπτυγμένο πιστωτικό σύστημα και νομοθεσία.

12)  Εκβιομηχάνιση δευτερογενούς τομέα παραγωγής από ιδιωτικό τομέα, σε καθεστώς ακώλυτης λειτουργίας της αγοράς.

γ. Η εξάπλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.

•            Οικονομικό άλμα Αγγλίας υποχρεώνει και άλλες ευρωπαϊκές χώρες να στραφούν προς ίδια αναπτυξιακή κατεύθυνση.

•            Τα αγγλικά βιομηχανικά προϊόντα απειλούσαν με ολοσχερή καταστροφή τις παλαιές βιοτεχνίες των ηπειρωτικών χωρών της Ευρώπης.

•            Εκβιομηχάνιση παραγωγής στην ηπειρωτική Ευρώπη, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, καθυστέρησε λόγω απουσίας παραγόντων και συνθηκών Αγγλίας.

•            Την εκβιομηχάνιση στην Ευρώπη ανέλαβαν και προώθησαν οι κυβερνήσεις με παρεμβάσεις που δεν επέτρεπαν την ελεύθερη λειτουργία της αγοράς.

•            Εκβιομηχάνιση με καθυστέρηση στις χώρες της Ευρώπης (Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία και βόρεια Ιταλία). Μαζί με Αγγλία και ΗΠΑ αποτέλεσαν τον βιομηχανικό πυρήνα του κόσμου.

•            Βιομηχανικές χώρες Ευρώπης και ΗΠΑ αποτελούν τον 19ο αι. το κέντρο ενός παγκοσμίου οικονομικού συστήματος.

•            Χρυσή εποχή εξειδικεύσεως και ανταλλαγής σε παγκόσμια κλίμακα.

•            Σύστημα μοναδικό, αλλά και ευαίσθητο και εύθραυστο, το οποίο βασιζόταν:

1)     στη συνεχή αύξηση του πληθυσμού της Ευρώπης (αύξηση κατά 50% μεταξύ 1850 και 1900, από 266 εκ. σε 400 εκ.),

2)         στην ελεύθερη μετανάστευση ανθρωπίνου δυναμικού και κεφαλαίων έξω από Ευρώπη,

3)         στην εκλεκτική ανάπτυξη της βιομηχανίας σε ορισμένες περιοχές του κόσμου,

4)         στην ανάπτυξη των συγκοινωνιών και των επικοινωνιών,

5)         στην ανάπτυξη του ασφαλιστικού και τραπεζικού συστήματος, και

6)         στην αύξηση του διεθνούς εμπορίου.

•            Προϋποθέσεις για ομαλή λειτουργία του ευρωατλαντικού παγκοσμίου συστήματος ήταν η ειρήνη, η ελευθερία του διεθνούς εμπορίου και η οικονομική ηγεμονία των χωρών που αποτελούσαν τον πυρήνα του στον υπόλοιπο κόσμο.

•            Ο χρυσός αποτελούσε το βάθρο του συστήματος.

•            Όλο το οικονομικό σύστημα κατέρρευσε με την έκρηξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1914).

δ. Οι κοινωνικές συνέπειες.

•      Οι τεχνολογικές αλλαγές:

→  Προκαλούν οικονομικές και κοινωνικές μετατοπίσεις και αναστατώσεις.
→  Βλάπτουν συμφέροντα ορισμένων κοινωνικών ομάδων και ευνοούν συμφέροντα άλλων.

•      Η ραγδαία εκβιομηχάνιση Ευρώπης δημιούργησε:

→  Βιομηχανικές μεγαλουπόλεις, όπου συνέρρεαν ακτήμονες από ύπαιθρο για εργασία.
→  Νέα κοινωνική τάξη (εργατική) Ο αντικείμενο εκμεταλλεύσεως από βιομηχάνους.
→  Η μεγαλοαστική τάξη (με οικονομική ισχύ) αποκτά και πολιτική επιρροή.
→  Σκληρές συνθήκες εργαζομένων Ο διανοούμενοι διατυπώνουν σοσιαλιστικές θεωρίες.
→  Εμφάνιση συνδικαλισμού και γυναικείου κινήματος.

•    Κάρολος Μαρξ (1818-1883). Μεγάλος ριζοσπάστης στοχαστής: Στο "Κομμουνιστικό Μανιφέστο" (1847) πρεσβεύει ανατροπή κοινωνικού καθεστώτος από εργάτες, την πιο προοδευτική τάξη, προορισμένη να ανατρέψει τον καπιταλισμό και να επιτύχει την
κοινωνική επανάσταση και την κομμουνιστική αταξική κοινωνία.

•    Αντίθετα ο Βρετανός σοσιαλιστής Ρόμπερτ Όουεν (1771-1858) υποστηρίζει αγαστή συνεργασία μεταξύ εργοδοτών και εργατών.

---

[1] Οι δυνάμεις της συντήρησης περιλάμβαναν τους θεσμούς της μοναρχίας, της εκκλησίας και της γαιοκτητικής αριστοκρατίας, στηρίζονταν δε στην επιθυμία, ύστερα από μακρά περίοδο ανατροπών και αναστατώσεων, να αποκατασταθούν η ασφάλεια και η σταθερότητα.

2 Τις δυνάμεις της προόδου αντιπροσώπευαν τότε ο εθνικισμός, ο φιλελευθερισμός και ο ριζοσπαστισμός, στοιχεία των οποίων έκαναν την εμφάνισή τους από χώρα σε χώρα.

3           Έθνος είναι κοινότητα ανθρώπων που αποτελούν ομοιογενές σύνολο με δεσμούς κοινής καταγωγής, κοινό ιστορικό παρελθόν, κοινά πολιτισμικά στοιχεία, κοινά ιδανικά και, σήμερα όχι απαραιτήτως, κοινή γλώσσα και θρησκεία. Επιπλέον έχουν συνείδηση της διαφοράς τους από άλλες ανάλογες κοινότητες ανθρώπων. Σύμφωνα με τη Γερμανική σχολή ένα έθνος προσδιορίζεται από την κοινή καταγωγή, την κοινή γλώσσα και την κοινή παράδοση. Αντίθετα σύμφωνα με τη Γαλλική σχολή ως κύριο κριτήριο για τον προσδιορισμό ενός έθνους είναι η συνείδηση κοινότητας, δηλαδή η συνείδηση των ίδιων των ανθρώπων ότι αποτελούν εθνικό σύνολο.

4           Λαός είναι το σύνολο των φυσικών προσώπων, μελών ενός κράτους, ανεξάρτητα από γλώσσα, θρησκεία και εθνικότητα, ήτοι το σύνολο των πολιτών ενός κράτους.