Έκφραση - Έκθεση: Βιογραφικά είδη. Συγκεντρωτικός πίνακας βασισμένος στο σχολικό εγχειρίδιο

Στην Αφήγηση, εκτός από την Είδηση, που μελετήσαμε στην προηγουμένη ενότητα, ανήκουν και οι διηγήσεις και οι μαρτυρίες (προφορικές ή γραπτές) που αναφέρονται σε ένα πρόσωπο. Τέτοιες είναι οι βιογραφίες και οι αυτοβιογραφίες με τις παραλλαγές τους: τη μυθιστορηματική βιογραφία, τους "βίους", τα συναξάρια, το βιογραφικό σημείωμα, τη συστατική επιστολή, το μυθιστόρημα με αυτοβιογραφικά στοιχεία, τα απομνημονεύματα, τα ημερολόγια, το αυτοβιογραφικό σημείωμα κτλ.

Η βιογραφία και η αυτοβιογραφία κινούνται ανάμεσα στη λογοτεχνία και στην ιστορία, χωρίς να ταυτίζονται με καμιά από αυτές και χωρίς να τις αντικαθιστούν. Μπορούμε πάντως να πούμε ότι σήμερα κλίνουν περισσότερο προς τη λογοτεχνία παρά προς την ιστορία. Σ' αυτά τα είδη ο βιογράφος εκθέτει / γράφει τη ζωή / το βίο και το έργο ενός αξιόλογου ανθρώπου: ενός άλλου στην περίπτωση της βιογραφίας, του εαυτού του στην περίπτωση της αυτοβιογραφίας. Και στις δυο περιπτώσεις βιογραφούνται ή αυτοβιογραφούνται άνθρωποι (επιστήμονες, εξερευνητές, καλλιτέχνες, πολιτικοί, στρατιωτικοί κ.ά.) που με τη δράση τους κίνησαν το ενδιαφέρον των συγχρόνων τους ή των μεταγενεστέρων, άνθρωποι δηλαδή που ανέπτυξαν δράση θετική συνήθως ή και αρνητική κάποτε μέσα στην ανθρώπινη κοινότητα.

Είναι φανερό, βέβαια, ότι ο βιογράφος δεν μπορεί να παρουσιάσει όλα τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του σχετικά με τη ζωή και το έργο του βιογραφούμενου. Επομένως, όπως εξάλλου συμβαίνει σε κάθε είδους αφήγηση, ο βιογράφος / αφηγητής αναγκαστικά επιλέγει εκείνα τα στοιχεία που θεωρεί πιο σημαντικά για το σκοπό του. Ανάλογα με την πρόθεσή του να ανακαλύψει την αλήθεια, να εγκωμιάσει, να ψέξει ή να διδάξει, καθορίζει την οπτική γωνία της αφήγησής του και συνεπώς προβάλλει, αποσιωπά ή και αποκρύπτει ορισμένα στοιχεία.

Με τα βιογραφικά είδη σχετίζονται και οι συστατικές επιστολές, οι οποίες, όπως εξάλλου και τα αυτοβιογραφικά σημειώματα, έχουν πληροφοριακό χαρακτήρα και εξυπηρετούν τις ανάγκες, πνευματικές και πρακτικές, της καθημερινής ανθρώπινης επικοινωνίας.

Εννοείται ότι σε κάθε βιογραφικό είδος χρησιμοποιείται διαφορετικό ύφος και γλωσσική ποικιλία, ανάλογα με το συγκεκριμένο είδος, το σκοπό του βιογράφου και το δέκτη στον οποίον αυτός απευθύνεται. Έτσι π.χ. το ύφος στη μυθιστορηματική βιογραφία είναι λογοτεχνικό, στη συστατική επιστολή και στο βιογραφικό σημείωμα είναι συνήθως επίσημο και τυπικό, ενώ στο ημερολόγιο είναι οικείο και καθημερινό.

Βιογραφικά είδη

Βιογραφία: αφήγηση σε πεζό λόγο της ζωής ενός επιφανούς – συνήθως – ανθρώπου, η οποία έχει γραφεί όχι από τον ίδιο αλλά από άλλο πρόσωπο, τον βιογράφο

1. βίος: έκθεση της ζωής και του έργου ενός αξιόλογου ατόμου. Ο συγγραφέας της βιογραφίας είναι σύγχρονος ή μεταγενέστερος του βιογραφούμενου. Αποτελεί πολύτιμη μαρτυρία για την ιστορία της εποχής κατά την οποία ζει ο βιογραφούμενος
2. συναξάρι: απάνθισμα βιογραφιών αγίων της εκκλησίας σε ύφος λογοτεχνικό
3. μυθιστορηματική βιογραφία: βιογραφία που εκθέτει την πραγματική ζωή του βιογραφούμενου προσώπου με αφηγηματική χάρη εμπλουτισμένη με πλασματικά στοιχεία
4. βιογραφικό σημείωμα: κείμενο στο οποίο παρουσιάζονται συνοπτικά τα βασικά στοιχεία της βιογραφίας ενός ατόμου
5. συστατική επιστολή: είδος επιστολής, στο οποίο ένα τρίτο πρόσωπο παρουσιάζει ορισμένα γεγονότα – στοιχεία από τη ζωή ενός άλλου προσώπου και περιέχει έναν σύντομο χαρακτηρισμό του. Σκοπός του είναι να βεβαιώσει ότι ένα πρόσωπο διαθέτει ή όχι εφόδια και προσόντα που απαιτούνται για την κατάληψη θέσης, αξιώματος, αν πληροί τις προϋποθέσεις γι’ αυτό, και εγγυάται για την προσωπικότητά του

αυτοβιογραφικά είδη

Συνεχές αφηγηματικό κείμενο, στο οποίο κάποιος εξιστορεί ο ίδιος τη ζωή του ή ένα μέρος από αυτήν

1. απομνημονεύματα: από μνήμης αφήγηση γεγονότων, στα οποία ο συγγραφέας υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας ή συμμετείχε ενεργά σε αυτά. Εφόσον εμπλέκεται προσωπικά στα γεγονότα που αφηγείται ο συγγραφέας, είναι σαφές ότι ενέχει ως είδος το στοιχείο της υποκειμενικότητας. Αυτή είναι και η διαφορά του είδους αυτού με την ιστορία. Την ιστορία τη γράφουν μεταγενέστεροι και η χρονική απόσταση τους επιτρέπει σε μεγαλύτερο βαθμό να είναι αντικειμενικοί στην αποτίμηση προσώπων και γεγονότων.
2. ημερολόγιο: συστηματική καταγραφή γεγονότων της προσωπικής ζωής ενός ατόμου από το ίδιο το άτομο. Εξωτερικά μορφικά χαρακτηριστικά του ημερολογίου είναι η ημερομηνία, οι χρονικοί και τοπικοί προσδιορισμοί, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ο εξομολογητικός τόνος. Εσωτερικά στοιχεία περιεχομένου είναι η αφήγηση προσωπικών γεγονότων, εσωτερικών βιωμάτων, καθημερινών συμβάντων, γενικότερων σκέψεων και εντυπώσεων του γράφοντος για τα προβλήματα της εποχής, τα δικά του, κτλ. ακόμη ένα χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί το ημερολόγιο από τα απομνημονεύματα, είναι ότι ο χρόνος του πομπού και των γεγονότων είναι ο ίδιος, ενώ στο απομνημόνευμα μεσολαβεί συνήθως μια – μεγάλη, μερικές φορές – απόσταση από τα γεγονότα
3. μυθιστόρημα με αυτοβιογραφικά στοιχεία: μυθιστόρημα στο οποίο ο συγγραφέας είναι ο ήρωας της αφήγησης ή αναφέρεται σε προσωπικά του βιώματα. Σε αυτό το κειμενικό είδος θεωρείται κυρίαρχο το υποκειμενικό στοιχείο. Ενώ η αυτοβιογραφία στοχεύει στην πληροφόρηση, το μυθιστόρημα με  αυτοβιογραφικά στοιχεία στόχο έχει την αισθητική απόλαυση.
4. αυτοβιογραφικό σημείωμα: κείμενο μικρής έκτασης στο οποίο βιογραφείται το ίδιο το πρόσωπο